GİRİŞ
Şizofreni, genç yetişkin yaşlarda başlar, sanrı, var isenı, bilişsel fonksiyonlarda bozukluk, duygusal iştirakte azalma ve fonksiyonellik kaybı üzere belirtiler görülür. Zihin kuramı ve his tanıma toplumsal bilişin kıymetli taraflarındandır ve kimi psikiyatrik hastalıklarda bozulur. Oburlarının yüz sözlerini manaya, empatik maharetler, ironi ya da metafor üzere lisanın pragmatik tarafını manaya ve başkalarının zihin durumları hakkında mana çıkarabilme kişilerarası bağlantılar ve toplumsal fonksiyonellikte değerlidir. Şizofreni hastalarında toplumsal biliş alanlarında bozukluklar olduğu ve bu maharetlerde eksiklikler görüldüğü bilinmektedir.
Zihin kuramı, hem olumlu hisleri mesela başkalarına acıma, sempati, empati, birebir vakitte olumsuz palavra söyleme ve aldatma üzere insan olmanın getirdiği biroldukca his durumu içerir (Drubach 2007, Trivers 1971). İnsan yüzünün görünümü ve bilhassa bakışları bireylerin birbirlerinin niyetlerini manaya açısından değer arz eder (Schmidt ve Cohn, 2001). Kişinin karşısındakini hareketlerinden çıkartmış olduğu mana ile karşısındakinin nasıl davranacağını iddia etme, bir daha sonraki adımını kestirebilme imkanı sağlar (Howlin, Baron-Cohen, Hadwin, 2016). Olağan gelişim gösteren bireylerde bebeklikten gelişime başlayarak zihin okuyabilmenin gelişimi ilerleme göstermektedir (Hale ve Tager-Flusberg, 2005).
Zihin kuramının gelişimi 18. ayda temellerini ortak dikkat yetisiyle göstermeye başlar ve 3-4 yaşına kadar oluşur. 9-11 yaşlarına gelindiğinde faux pas kavramasıyla gelişmenini tamamladığı var iseyılır (Baron-Cohen, Stone, Jones ve Plaisted, 1999). Çocuklarda zihin kuramının oluşumu ve gelişmeninde yetersizlik yaşanırsa ileride bağımsız yaşama yetilerini kazanabilme, etrafı ile sağlıklı irtibat ve ilgiler kurabilme, toplumsal uyaranları anlayabilme ve şahısların davranışlarının ne niyetle yapıldığını anlayabilmede sorunlar yaşamasına yol açar. Zihin kuramı yalnızca hastaların davranışlarını anlayabilmemiz için gerekli değil beraberinde bağlı olduğu hastalıklar için bilişsel gelişim ve eğitim malzemelerinin geliştirilmesi açısından da değerlidir. (Brüne, Cohrs, 2006).
2.1. Birinci Derece Yanlış İnanç Yeteneği: Bu yetenekte kişi kendi inancını diğerine atfeder (Bach ve ark. 2000). Öteki bir deyişle, bireylerin dünyaya dair inançlarının tanımlanarak belirtilmesidir (Herold ve ark., 2002).
2.2. İkinci Derece Yanlış İnanç Yeteneği: İkinci derece yanlış inanç boyutunda kişi, üçüncü kişinin niyeti hakkında ikinci kişinin fikirlerine dair akıl yürütme yetisidir (Bach ve ark., 2000). Bu boyut Wimmer ve Perner’e bakılırsa “inanç hakkında inanç”tır.
2.3. Faux Pas Yeteneği: Faux Pas; kusur, pot, gaf olarak çevrilse de tam manası karşılayamadığı için Faux Pas olarak kullanılmaya devam edilmektedir. Faux Pas Boyutu; gelişimsel bakımdan yetenekler içinde en karmaşık yetenektir (Bach ve ark., 2000). Faux Pas’ın oluşumu, konuşmacı kişi dinleyici kişinin işitmek istemeyebileceği bir şeyi söylemiş olduğinde ve bu söylemiş olduği şeyle kişinin aşağılanabileceğini hesaba katmadan bir şeyi söylemiş olduğinde meydana gelmektedir (Tomer ve Aharon-Peretz, Shamay-Tsoory, 2005). Zihin kuramı kavramlarının daha yüksek düzeylerini gerektirdiği açısından Faux Pas’ın daha üst düzeyde zihin kuramı yeteneği kapsaması beklenmektedir (Brüne- Cohrs 2006, Bach ve ark., 2000).
2.4. Metafor ve İroni Yeteneği: Metafor örtük bir mana içerdiği için kastedilmek istenen yansıtılmaz ve bu yüzden söylenendeki örtük mananın soyutlaştırılması gerektiğini manaya yeteneğidir (Blair, Lumsden ve Fine, 2001). İronide ise; söylenen direkt söylenmeyip hisler dolaylı bir yolla nakledilmektedir (Shamay, Tsoory ve ark., 2005). Bir ironi sözü tabir edildiği vakit, dinleyen kişinin konuşmacının söylemiş olduği sözün düz manasının tam tersi bir durumu söz etmeye çalıştığını anlayabilmelidir (Frith ve Frith, 2003).
Doğuştan bir yeteneğe vurgu yapan Modüler teori, gelişimsel psikolojinin bakış açılarından biridir (Meltzoff, 1999). Modüler teoriye bakılırsa; zihin kuramında birden çok nöral yapı bulumaktadır ve zihin kurmının gelişimi beynin ilgili kısımlarının nörolojik açıdan olgunlaşmasına bağlıdır. Ayrıyeten zihin kuramının başka bilişsel fonksiyonlardan işlevsel açıdan ziyadesiyle farklı bir yetenek olduğu sav edilmektedir. Ayrıyeten zihin kuramının sistemini belirlemeyeceği lakin faaliyetini tetikleyebileceği tabir edilmektedir. Modüler teorinin nörolojik olgunlaşma ile bağlantılı olduğu vurgulanmaktadır (Youmans 2004, Brüne, Cohrs, 2006).
3.2. Simülasyon Teori
Simülasyon teorisine nazaran, bireylerin zihinsel durumları içselleştirilebilir ve bireyler iç müşahede yolu ile insanların zihinsel durumlarının farkında olurlar (Flavell, 1999). Öteki bir deyişle, zihin teorisine göre role bürünmenin zihinsel durumları başka bireylere atfetme yeteneği olarak düşünülmektedir (Coltheart ve Langdon, 2001). Bu teori yoluyla, şahıslar öteki insanların perspektifinden gerçekliği değerlendirmeye çalışmaktadırlar. Yani, kendileri yerine koydukları kişinin bakış açısıyla gerçekliğin o şahsa nasıl göründüğünü yordamaya çalışırlar (Youmans, 2004).
3.3. Teori Teorisi
Teori teorisi, başka zihinlerin evrim geçirdiğini ve zihin teorisinin vakit içerisinde gelişim gösterdiğini ileri sürmektedir (Youmans, 2004). Teori teorisi önermesi zihin kuramı için modüler kurama misal bir formda zihin kuramının niçinsel prensiplerinin ve varoluşunun kendisine yönelik olduğunu var iseymaktadır (Flavell, 1999). Fakat modüler kuramın bilakis ferdî tecrübenin ehemmiyetine vurgu yapmaktadır (Brüne ve Cohrs, 2006).
Teori teorisine nazaran tecrübe, bireylere zihin kuramı yetisiyle desteklenemeyecek bilgiler sağlar (Völlm ve ark., 2006). Teori teorisi, modüler kuramın bilakis zihinsel ile gerçek olan modellerin ayırt edilebilmesi zihin kuramı ile birlikte zihin modelinin tıpkı anda karşılaştırılabilmesini de sağladığını söz etmektedir (Brüne, 2005). ötürüsıyla bilişsel süreçlerden farklı bir modüler zihin kuramı önermemekle birlikte zihin kuramına bağlı olarak başka bir nöral sistemi öne sürmez. Yani simülasyon kuramına benzeyen bir biçimde, nöral yapıların zihin kuramını desteklediğini öngörmektedir (Youmans, 2004).
Şizofreni, genç yetişkin yaşlarda başlayan, dünya nüfusunun yaklaşık %1’ini etkileyen ve sanrı, var isenı, bilişsel fonksiyonlarda bozukluk, duygusal iştirakte azalma ve fonksiyonellik kaybı üzere belirtilerin görüldüğü kronik bir bozukluktur. Tüm hastalıklar içerisinde en çok yeti yitimine, toplumsal münasebetlerde bozulmaya, çalışabilme ve bağımsız yaşama hünerlerinde azalmaya niye olmaktadır (Joyce ve Roiser,2007).
Son devirde dikkat çeken alanlardan biri de toplumsal biliş alanıdır. Toplumsal biliş, başkalarının davranışları, eğilimleri ve niyetleri ile ilgili toplumsal etkileşimler esnasında algılama, yorumlama ve karşılık oluşturmanın altında yatan zihinsel süreçler olarak tanımlanmıştır (Adolphs, 2003). Şizofrenide en çok çalışılan toplumsal biliş alanları, toplumsal bilgi, his tanıma, zihin kuramı ve atıf tarzıdır (Pinkham, 2014).
Affektif-Kognitif Zihin Kuramı; Zihin kuramı, affektif ve kognitif zihin kuramı olarak ikiye ayıran çalışmalar mevcuttur. Yanlış inanç testleri kognitif zihin kuramı ile ilgiliyken, ironi ve pot kırmayı fark etme affektif zihin kuramı ile ilgili olduğu öne sürülmüştür. (Shamay-Tsoory,2007)
Şizofreni hastalarında, zihin kuramı maharetlerinin sağlıklı denetim kümelerine göre manalı derecede daha berbat olduğu gösterilmiştir. Zihin kuramındaki bozuklukların daha epeyce negatif ve dezorganize belirtilerle bağlantılı olduğu gösterilmiştir. (Corcoran ve ark, 1995)
Şizofrenide zihin kuramı ve nörobiliş içindeki ilgiyi inceleyen çalışmaların bulguları tutarlılık göstermemektedir. Zihin kuramı eksikliğinin IQ, yürütücü fonksiyonlar ve bellek marifetleri ile bağlı olduğunu gösteren çalışmalar vardır lakin zihin kuramı eksikliğinin yalnızca nörobilişsel belirtiler ve IQ ile açıklanamayacağı bildirilmiştir. (Brüne,2005)
4.1. Şizofrenide Yüz Tanıma
Bruce ve Young’ın önerdiği bir modele bakılırsa, yüz tanıma süreci, yüzden elde edilen 7 farklı bilginin etkileşimiyle oluşmaktadır. Bunlar resimsel, yapısal, görsel elde edilen mana, kimliğe özgül mana, isim, söz ve yüzsel konuşma kodudur.
Yüz tanıma ve yüzsel his süreci birbirine paralel, bağımsız iki süreç olarak düşünülmektedir. Yapısal kodlar üzere söz algılarının tahlili, sözlerin sınıflandırılmasından sorumludur. Yüz tanıma kısımları olarak isimlendirilen kimlik tanımadan sorumlu algı sistemleri yüzü tanımlayan bilgiyi kodlar (Bruce ve Young,1986).
Kimlik ayrımı/eşleştirme ve tanıma nazaranvlerindeki eksiklik, şizofreni hastalarında ve şizofreni için yüksek riskli bireylerde görülmektedir. (Ventura ve ark,2013) Şizofreni hastalarında kimlik eşleştirme ya da ayırt etme vazifelerindeki eksiklik, testin zorluğu ve hastalığın safahatı ile alakalı bulunmuştur. Daha fazla bilişsel zorlayıcı nazaranvlerin şizofreni hastaları için, bilhassa kronik hastalar için yüzleri eşleştirmenin daha fazla kısıtlama getirdiği düşünülmektedir (Bortolon,2015).
4.2. Şizofreni His Tanıma
Duyguların yüz tabirlerinden tanınması, sözel olmayan irtibatın bir bileşenidir. Şizofrenide yapılan biroldukça çalışma da toplumsal yeterlilikle, his tanıma maharetleri içinde münasebet olduğu, mesleksel fonksiyonelliği ve bağımsız yaşayabilme marifetlerini yordadığı vurgulanmıştır (Morris, 2009) Keyifli, üzgün, korkmuş, kızgın, şaşırmış, iğrenmiş ve nötral yüz sözleri üniversal olarak kabul edilmektedir. En yaygın görülen karışıklık korkma ve şaşırma, iğrenme ve kızma, nötral ve üzgün yüz tabirleri içinde olmaktadır. Memnun, en kolay tanınan yüz sözüdür, bundan daha sonra şaşırmış gelmektedir. En güç tanınan ise korkmadır.
Tsoi ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada şizofreni hastalarının sağlıklı denetimlere göre, üzgün olmayan yüzleri üç kat daha fazla üzgün olarak belirledikleri ve keyifli yüz sözlerini tanımakta zorlandıkları gösterilmiştir. Bilhassa sağlıklı insanlarda dehşetli yüzlerin göz bölgelerine odaklandıklarında amigdala aktive olmaktadır. Çalışmalar, Şizofreni hastalarında endişeli yüzlere baktıklarında azalmış amigdala aktivitesinin olduğu gösterilmiştir (Tsoi ve ark,2008).
Şizofreni hastalarında yüzle ilgili görsel tarama yolları, yüzle ilgili olmayan uyaranlardan farklıdır ve daha kısa görsel tarama yolları niçiniyle şizofreni olmayanlara nazaran bakış için daha fazla vakit harcamaya niye olmaktadır. Bilhassa şizofreni hastaları, göz ve dudaklar üzere dikkat çeken yapılara bakmama eğilimindedir. Bu kısıtlayıcı görsel paternin, hisleri daha az hakikat tanımanın karşılığının olabileceği ileri sürülmüştür. Şizofreni hastalarında, bilhassa gözlerin katıldığı bölgelerle ilgili defisitleri olduğu için, endişe tabirlerini tanımakta daha fazla zorluk yaşayacakları beklenmektedir. (Morris,2009)
SONUÇ:
Şizofreni hastalarında zihin kuramı hünerlerini inceleyen birinci çalışmalarda, bilhassa hastalığın klinik belirtileri ile alakalı olduğu, remisyon (hafifçeleme) devrinde zihin kuramı bozukluklarının olmadığı ileri sürülmüştür (Corcoran ve ark,1995). Fakat birfazlaca çalışmada şizofreni hastalarında Zihin Kuramının tüm alt tiplerinde (sözel/görsel, kognitif/affektif) eksikliğin remisyon periyodunda de devam ettiği bildirilmiştir.(Bora ve ark,2009)
Bir meta- tahlil çalışmasında, şizofreni hastalarının alevlenme devirlerinde zihin kuramı eksikliklerinin daha fazla olduğu lakin remisyon periyodunda de devam ettiği ve kalan semptomlar ve IQ’nun Zeka Kuramı performansını etkileyebileceği bildirilmiştir (Bora ve ark,2009).
Kaynakça
Rowe, A. D., Bullock, P. R., Polkey, C. E., Morris R. G. (2001). Theory of mind impairments and their relationship to executive functioning following frontal lobe excisions. Brain 124: 600–616.
Wellman, H. M. and Estes, D. (1986). Early Understanding of Mental Entities: A Reexamination of Childhood Realism. Child Development. 57: 910-923.
Wellman, H. M., Philips, A. T. and Rodriguez, T. (2000). Young Children’s Understanding of Perception, Desire, and Emotion. Child Development. 71: 895-912.
Drubach, D. A. (2008). The Purpose and Neurobiology of Theory of Mind Functions. J Relig Health, 47, 354-365.
Schmidt, K. L., Cohn, J. F., (2001). Human Facial Expressions as Adaptations: Evolutionary Questions in Facial Expression Research. Am J Phys. Anthropol. 33, 3-24.
Howlin, P., Baron-Cohen, S. and Hadwin, J. (2016). Teaching Children with Autism to Mind Read a Practical Guide for Teachers and Parents.
Hale, C. M., Tager-Flusberg, H. (2005). Social Communication in Children With Autism. Child Development. 66, 843-855.
Baron-Cohen, S., O’Riordan, M., Stone, V., Jones, R., Plaisted, K. (1999). Recognition of Faux Pas by Normally Developing Children and Children with Asperger Syndrome or High- Functioning Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. 29: 407-418.
Brüne, M., Brüne-Cohrs, U. (2006). Theory of Mind-Evolution, Ontogeny, Brain Mechanisms and Psychopathology. Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 30: 437-455.
Bach LJ, Happe F, Fleminger S, Powell J.Theory of mind: Independence of executive function and the role of the frontal cortex in acquired brain injury. Cognitive Neuropsychiatry. 2000;5(3):175-192.
Herold, R., Tenyi, T., Lenard, K., Trixler, M. (2002). Theory of Mind Deficit in People with Schizophrenia During Remission. Psychol Med. 32: 1125-1129.
Blair, R. J. R., Fine, C., Lumsden, J. (2001). Dissociation Between ‘Theory of Mind’ and Executive Functions in a Patient with Early Left Amygdala Damage. Brain: 124: 287-298.
Shamay-Tsoory, S. G., Tomer, R., Aharon-Peretz, J. (2005). The Neuroanatomical Basis of Understanding Sarcasm and Its Relationship to Social Cognition. Neuropsychology. 19, 288–300.
Frith, C. D., Gallagher, H. L., (2003). Functional İmaging of “Theory of Mind.” Trends Cognition Science. 7, 77-83.
Meltzoff, A. N. (1999). Origins of Theory of Mind, Cognition and Communication. Journal of Communication Disorders. 32: 251-269.
Youmans, G. L. (2004). Theory of Mind in Individuals with Alzheimer-Type Dementia Profiles. Department of Communication Disorders, Degree of Doctor of Philosophy. The Florida State University College of Communication.
Flavell, J. H. (1999). Children’s Knowledge About the Mind. Cognitive Development. Annual Review of Psychology. 50: 21-45.
Brüne, M. (2005). Theory of mind in schizophrenia: A review of the literature. Schizophre Bull: 21–42.
Joyce EM, Roiser JP. Cognitive heterogeneity in schizophrenia. Current opinion in psychiatry. 2007;20(3):268.
Adolphs R. Cognitive neuroscience: Cognitive neuroscience of human social behaviour. Nature Reviews Neuroscience. 2003;4(3):165.
Pinkham AE. Social cognition in schizophrenia. The Journal of clinical psychiatry. 2014;75:14-9.
Shamay-Tsoory SG, Shur S, Barcai-Goodman L, Medlovich S, Harari H, Levkovitz Y. Dissociation of cognitive from affective components of theory of mind in schizophrenia. Psychiatry research. 2007;149(1-3):11-23.
Corcoran R, Mercer G, Frith CD. Schizophrenia, symptomatology and social inference: investigating “theory of mind” in people with schizophrenia. Schizophrenia research. 1995;17(1):5-13.
Bruce V, Young A. Understanding face recognition. British journal of psychology. 1986;77(3):305-27.
Ventura J, Wood RC, Jimenez AM, Hellemann GS. Neurocognition and symptoms identify links between facial recognition and emotion processing in schizophrenia: meta- analytic findings. Schizophrenia research. 2013;151(1-3):78-84.
Bortolon C, Capdevielle D, Raffard S. Face recognition in schizophrenia disorder: a comprehensive review of behavioral, neuroimaging and neurophysiological studies. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 2015;53:79-107.
Morris RW, Weickert CS, Loughland CM. Emotional face processing in schizophrenia. Current opinion in psychiatry. 2009;22(2):140-6.
Tsoi DT, Lee K-H, Khokhar WA, Mir NU, Swalli JS, Gee KA, et al. Is facial emotion recognition impairment in schizophrenia identical for different emotions? A signal detection analysis. Schizophrenia research. 2008;99(1-3):263-9.
Okumaya devam et...
Şizofreni, genç yetişkin yaşlarda başlar, sanrı, var isenı, bilişsel fonksiyonlarda bozukluk, duygusal iştirakte azalma ve fonksiyonellik kaybı üzere belirtiler görülür. Zihin kuramı ve his tanıma toplumsal bilişin kıymetli taraflarındandır ve kimi psikiyatrik hastalıklarda bozulur. Oburlarının yüz sözlerini manaya, empatik maharetler, ironi ya da metafor üzere lisanın pragmatik tarafını manaya ve başkalarının zihin durumları hakkında mana çıkarabilme kişilerarası bağlantılar ve toplumsal fonksiyonellikte değerlidir. Şizofreni hastalarında toplumsal biliş alanlarında bozukluklar olduğu ve bu maharetlerde eksiklikler görüldüğü bilinmektedir.
- ZİHİN KURAMI
Zihin kuramı, hem olumlu hisleri mesela başkalarına acıma, sempati, empati, birebir vakitte olumsuz palavra söyleme ve aldatma üzere insan olmanın getirdiği biroldukca his durumu içerir (Drubach 2007, Trivers 1971). İnsan yüzünün görünümü ve bilhassa bakışları bireylerin birbirlerinin niyetlerini manaya açısından değer arz eder (Schmidt ve Cohn, 2001). Kişinin karşısındakini hareketlerinden çıkartmış olduğu mana ile karşısındakinin nasıl davranacağını iddia etme, bir daha sonraki adımını kestirebilme imkanı sağlar (Howlin, Baron-Cohen, Hadwin, 2016). Olağan gelişim gösteren bireylerde bebeklikten gelişime başlayarak zihin okuyabilmenin gelişimi ilerleme göstermektedir (Hale ve Tager-Flusberg, 2005).
Zihin kuramının gelişimi 18. ayda temellerini ortak dikkat yetisiyle göstermeye başlar ve 3-4 yaşına kadar oluşur. 9-11 yaşlarına gelindiğinde faux pas kavramasıyla gelişmenini tamamladığı var iseyılır (Baron-Cohen, Stone, Jones ve Plaisted, 1999). Çocuklarda zihin kuramının oluşumu ve gelişmeninde yetersizlik yaşanırsa ileride bağımsız yaşama yetilerini kazanabilme, etrafı ile sağlıklı irtibat ve ilgiler kurabilme, toplumsal uyaranları anlayabilme ve şahısların davranışlarının ne niyetle yapıldığını anlayabilmede sorunlar yaşamasına yol açar. Zihin kuramı yalnızca hastaların davranışlarını anlayabilmemiz için gerekli değil beraberinde bağlı olduğu hastalıklar için bilişsel gelişim ve eğitim malzemelerinin geliştirilmesi açısından da değerlidir. (Brüne, Cohrs, 2006).
- ZİHİN KURAMI YETENEKLERİ
2.1. Birinci Derece Yanlış İnanç Yeteneği: Bu yetenekte kişi kendi inancını diğerine atfeder (Bach ve ark. 2000). Öteki bir deyişle, bireylerin dünyaya dair inançlarının tanımlanarak belirtilmesidir (Herold ve ark., 2002).
2.2. İkinci Derece Yanlış İnanç Yeteneği: İkinci derece yanlış inanç boyutunda kişi, üçüncü kişinin niyeti hakkında ikinci kişinin fikirlerine dair akıl yürütme yetisidir (Bach ve ark., 2000). Bu boyut Wimmer ve Perner’e bakılırsa “inanç hakkında inanç”tır.
2.3. Faux Pas Yeteneği: Faux Pas; kusur, pot, gaf olarak çevrilse de tam manası karşılayamadığı için Faux Pas olarak kullanılmaya devam edilmektedir. Faux Pas Boyutu; gelişimsel bakımdan yetenekler içinde en karmaşık yetenektir (Bach ve ark., 2000). Faux Pas’ın oluşumu, konuşmacı kişi dinleyici kişinin işitmek istemeyebileceği bir şeyi söylemiş olduğinde ve bu söylemiş olduği şeyle kişinin aşağılanabileceğini hesaba katmadan bir şeyi söylemiş olduğinde meydana gelmektedir (Tomer ve Aharon-Peretz, Shamay-Tsoory, 2005). Zihin kuramı kavramlarının daha yüksek düzeylerini gerektirdiği açısından Faux Pas’ın daha üst düzeyde zihin kuramı yeteneği kapsaması beklenmektedir (Brüne- Cohrs 2006, Bach ve ark., 2000).
2.4. Metafor ve İroni Yeteneği: Metafor örtük bir mana içerdiği için kastedilmek istenen yansıtılmaz ve bu yüzden söylenendeki örtük mananın soyutlaştırılması gerektiğini manaya yeteneğidir (Blair, Lumsden ve Fine, 2001). İronide ise; söylenen direkt söylenmeyip hisler dolaylı bir yolla nakledilmektedir (Shamay, Tsoory ve ark., 2005). Bir ironi sözü tabir edildiği vakit, dinleyen kişinin konuşmacının söylemiş olduği sözün düz manasının tam tersi bir durumu söz etmeye çalıştığını anlayabilmelidir (Frith ve Frith, 2003).
- ZİHİN KURAMI TEORİLERİ
Doğuştan bir yeteneğe vurgu yapan Modüler teori, gelişimsel psikolojinin bakış açılarından biridir (Meltzoff, 1999). Modüler teoriye bakılırsa; zihin kuramında birden çok nöral yapı bulumaktadır ve zihin kurmının gelişimi beynin ilgili kısımlarının nörolojik açıdan olgunlaşmasına bağlıdır. Ayrıyeten zihin kuramının başka bilişsel fonksiyonlardan işlevsel açıdan ziyadesiyle farklı bir yetenek olduğu sav edilmektedir. Ayrıyeten zihin kuramının sistemini belirlemeyeceği lakin faaliyetini tetikleyebileceği tabir edilmektedir. Modüler teorinin nörolojik olgunlaşma ile bağlantılı olduğu vurgulanmaktadır (Youmans 2004, Brüne, Cohrs, 2006).
3.2. Simülasyon Teori
Simülasyon teorisine nazaran, bireylerin zihinsel durumları içselleştirilebilir ve bireyler iç müşahede yolu ile insanların zihinsel durumlarının farkında olurlar (Flavell, 1999). Öteki bir deyişle, zihin teorisine göre role bürünmenin zihinsel durumları başka bireylere atfetme yeteneği olarak düşünülmektedir (Coltheart ve Langdon, 2001). Bu teori yoluyla, şahıslar öteki insanların perspektifinden gerçekliği değerlendirmeye çalışmaktadırlar. Yani, kendileri yerine koydukları kişinin bakış açısıyla gerçekliğin o şahsa nasıl göründüğünü yordamaya çalışırlar (Youmans, 2004).
3.3. Teori Teorisi
Teori teorisi, başka zihinlerin evrim geçirdiğini ve zihin teorisinin vakit içerisinde gelişim gösterdiğini ileri sürmektedir (Youmans, 2004). Teori teorisi önermesi zihin kuramı için modüler kurama misal bir formda zihin kuramının niçinsel prensiplerinin ve varoluşunun kendisine yönelik olduğunu var iseymaktadır (Flavell, 1999). Fakat modüler kuramın bilakis ferdî tecrübenin ehemmiyetine vurgu yapmaktadır (Brüne ve Cohrs, 2006).
Teori teorisine nazaran tecrübe, bireylere zihin kuramı yetisiyle desteklenemeyecek bilgiler sağlar (Völlm ve ark., 2006). Teori teorisi, modüler kuramın bilakis zihinsel ile gerçek olan modellerin ayırt edilebilmesi zihin kuramı ile birlikte zihin modelinin tıpkı anda karşılaştırılabilmesini de sağladığını söz etmektedir (Brüne, 2005). ötürüsıyla bilişsel süreçlerden farklı bir modüler zihin kuramı önermemekle birlikte zihin kuramına bağlı olarak başka bir nöral sistemi öne sürmez. Yani simülasyon kuramına benzeyen bir biçimde, nöral yapıların zihin kuramını desteklediğini öngörmektedir (Youmans, 2004).
- ŞİZOFRENİ VE ZİHİN KURAMI
Şizofreni, genç yetişkin yaşlarda başlayan, dünya nüfusunun yaklaşık %1’ini etkileyen ve sanrı, var isenı, bilişsel fonksiyonlarda bozukluk, duygusal iştirakte azalma ve fonksiyonellik kaybı üzere belirtilerin görüldüğü kronik bir bozukluktur. Tüm hastalıklar içerisinde en çok yeti yitimine, toplumsal münasebetlerde bozulmaya, çalışabilme ve bağımsız yaşama hünerlerinde azalmaya niye olmaktadır (Joyce ve Roiser,2007).
Son devirde dikkat çeken alanlardan biri de toplumsal biliş alanıdır. Toplumsal biliş, başkalarının davranışları, eğilimleri ve niyetleri ile ilgili toplumsal etkileşimler esnasında algılama, yorumlama ve karşılık oluşturmanın altında yatan zihinsel süreçler olarak tanımlanmıştır (Adolphs, 2003). Şizofrenide en çok çalışılan toplumsal biliş alanları, toplumsal bilgi, his tanıma, zihin kuramı ve atıf tarzıdır (Pinkham, 2014).
Affektif-Kognitif Zihin Kuramı; Zihin kuramı, affektif ve kognitif zihin kuramı olarak ikiye ayıran çalışmalar mevcuttur. Yanlış inanç testleri kognitif zihin kuramı ile ilgiliyken, ironi ve pot kırmayı fark etme affektif zihin kuramı ile ilgili olduğu öne sürülmüştür. (Shamay-Tsoory,2007)
Şizofreni hastalarında, zihin kuramı maharetlerinin sağlıklı denetim kümelerine göre manalı derecede daha berbat olduğu gösterilmiştir. Zihin kuramındaki bozuklukların daha epeyce negatif ve dezorganize belirtilerle bağlantılı olduğu gösterilmiştir. (Corcoran ve ark, 1995)
Şizofrenide zihin kuramı ve nörobiliş içindeki ilgiyi inceleyen çalışmaların bulguları tutarlılık göstermemektedir. Zihin kuramı eksikliğinin IQ, yürütücü fonksiyonlar ve bellek marifetleri ile bağlı olduğunu gösteren çalışmalar vardır lakin zihin kuramı eksikliğinin yalnızca nörobilişsel belirtiler ve IQ ile açıklanamayacağı bildirilmiştir. (Brüne,2005)
4.1. Şizofrenide Yüz Tanıma
Bruce ve Young’ın önerdiği bir modele bakılırsa, yüz tanıma süreci, yüzden elde edilen 7 farklı bilginin etkileşimiyle oluşmaktadır. Bunlar resimsel, yapısal, görsel elde edilen mana, kimliğe özgül mana, isim, söz ve yüzsel konuşma kodudur.
Yüz tanıma ve yüzsel his süreci birbirine paralel, bağımsız iki süreç olarak düşünülmektedir. Yapısal kodlar üzere söz algılarının tahlili, sözlerin sınıflandırılmasından sorumludur. Yüz tanıma kısımları olarak isimlendirilen kimlik tanımadan sorumlu algı sistemleri yüzü tanımlayan bilgiyi kodlar (Bruce ve Young,1986).
Kimlik ayrımı/eşleştirme ve tanıma nazaranvlerindeki eksiklik, şizofreni hastalarında ve şizofreni için yüksek riskli bireylerde görülmektedir. (Ventura ve ark,2013) Şizofreni hastalarında kimlik eşleştirme ya da ayırt etme vazifelerindeki eksiklik, testin zorluğu ve hastalığın safahatı ile alakalı bulunmuştur. Daha fazla bilişsel zorlayıcı nazaranvlerin şizofreni hastaları için, bilhassa kronik hastalar için yüzleri eşleştirmenin daha fazla kısıtlama getirdiği düşünülmektedir (Bortolon,2015).
4.2. Şizofreni His Tanıma
Duyguların yüz tabirlerinden tanınması, sözel olmayan irtibatın bir bileşenidir. Şizofrenide yapılan biroldukça çalışma da toplumsal yeterlilikle, his tanıma maharetleri içinde münasebet olduğu, mesleksel fonksiyonelliği ve bağımsız yaşayabilme marifetlerini yordadığı vurgulanmıştır (Morris, 2009) Keyifli, üzgün, korkmuş, kızgın, şaşırmış, iğrenmiş ve nötral yüz sözleri üniversal olarak kabul edilmektedir. En yaygın görülen karışıklık korkma ve şaşırma, iğrenme ve kızma, nötral ve üzgün yüz tabirleri içinde olmaktadır. Memnun, en kolay tanınan yüz sözüdür, bundan daha sonra şaşırmış gelmektedir. En güç tanınan ise korkmadır.
Tsoi ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada şizofreni hastalarının sağlıklı denetimlere göre, üzgün olmayan yüzleri üç kat daha fazla üzgün olarak belirledikleri ve keyifli yüz sözlerini tanımakta zorlandıkları gösterilmiştir. Bilhassa sağlıklı insanlarda dehşetli yüzlerin göz bölgelerine odaklandıklarında amigdala aktive olmaktadır. Çalışmalar, Şizofreni hastalarında endişeli yüzlere baktıklarında azalmış amigdala aktivitesinin olduğu gösterilmiştir (Tsoi ve ark,2008).
Şizofreni hastalarında yüzle ilgili görsel tarama yolları, yüzle ilgili olmayan uyaranlardan farklıdır ve daha kısa görsel tarama yolları niçiniyle şizofreni olmayanlara nazaran bakış için daha fazla vakit harcamaya niye olmaktadır. Bilhassa şizofreni hastaları, göz ve dudaklar üzere dikkat çeken yapılara bakmama eğilimindedir. Bu kısıtlayıcı görsel paternin, hisleri daha az hakikat tanımanın karşılığının olabileceği ileri sürülmüştür. Şizofreni hastalarında, bilhassa gözlerin katıldığı bölgelerle ilgili defisitleri olduğu için, endişe tabirlerini tanımakta daha fazla zorluk yaşayacakları beklenmektedir. (Morris,2009)
SONUÇ:
Şizofreni hastalarında zihin kuramı hünerlerini inceleyen birinci çalışmalarda, bilhassa hastalığın klinik belirtileri ile alakalı olduğu, remisyon (hafifçeleme) devrinde zihin kuramı bozukluklarının olmadığı ileri sürülmüştür (Corcoran ve ark,1995). Fakat birfazlaca çalışmada şizofreni hastalarında Zihin Kuramının tüm alt tiplerinde (sözel/görsel, kognitif/affektif) eksikliğin remisyon periyodunda de devam ettiği bildirilmiştir.(Bora ve ark,2009)
Bir meta- tahlil çalışmasında, şizofreni hastalarının alevlenme devirlerinde zihin kuramı eksikliklerinin daha fazla olduğu lakin remisyon periyodunda de devam ettiği ve kalan semptomlar ve IQ’nun Zeka Kuramı performansını etkileyebileceği bildirilmiştir (Bora ve ark,2009).
Kaynakça
Rowe, A. D., Bullock, P. R., Polkey, C. E., Morris R. G. (2001). Theory of mind impairments and their relationship to executive functioning following frontal lobe excisions. Brain 124: 600–616.
Wellman, H. M. and Estes, D. (1986). Early Understanding of Mental Entities: A Reexamination of Childhood Realism. Child Development. 57: 910-923.
Wellman, H. M., Philips, A. T. and Rodriguez, T. (2000). Young Children’s Understanding of Perception, Desire, and Emotion. Child Development. 71: 895-912.
Drubach, D. A. (2008). The Purpose and Neurobiology of Theory of Mind Functions. J Relig Health, 47, 354-365.
Schmidt, K. L., Cohn, J. F., (2001). Human Facial Expressions as Adaptations: Evolutionary Questions in Facial Expression Research. Am J Phys. Anthropol. 33, 3-24.
Howlin, P., Baron-Cohen, S. and Hadwin, J. (2016). Teaching Children with Autism to Mind Read a Practical Guide for Teachers and Parents.
Hale, C. M., Tager-Flusberg, H. (2005). Social Communication in Children With Autism. Child Development. 66, 843-855.
Baron-Cohen, S., O’Riordan, M., Stone, V., Jones, R., Plaisted, K. (1999). Recognition of Faux Pas by Normally Developing Children and Children with Asperger Syndrome or High- Functioning Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders. 29: 407-418.
Brüne, M., Brüne-Cohrs, U. (2006). Theory of Mind-Evolution, Ontogeny, Brain Mechanisms and Psychopathology. Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 30: 437-455.
Bach LJ, Happe F, Fleminger S, Powell J.Theory of mind: Independence of executive function and the role of the frontal cortex in acquired brain injury. Cognitive Neuropsychiatry. 2000;5(3):175-192.
Herold, R., Tenyi, T., Lenard, K., Trixler, M. (2002). Theory of Mind Deficit in People with Schizophrenia During Remission. Psychol Med. 32: 1125-1129.
Blair, R. J. R., Fine, C., Lumsden, J. (2001). Dissociation Between ‘Theory of Mind’ and Executive Functions in a Patient with Early Left Amygdala Damage. Brain: 124: 287-298.
Shamay-Tsoory, S. G., Tomer, R., Aharon-Peretz, J. (2005). The Neuroanatomical Basis of Understanding Sarcasm and Its Relationship to Social Cognition. Neuropsychology. 19, 288–300.
Frith, C. D., Gallagher, H. L., (2003). Functional İmaging of “Theory of Mind.” Trends Cognition Science. 7, 77-83.
Meltzoff, A. N. (1999). Origins of Theory of Mind, Cognition and Communication. Journal of Communication Disorders. 32: 251-269.
Youmans, G. L. (2004). Theory of Mind in Individuals with Alzheimer-Type Dementia Profiles. Department of Communication Disorders, Degree of Doctor of Philosophy. The Florida State University College of Communication.
Flavell, J. H. (1999). Children’s Knowledge About the Mind. Cognitive Development. Annual Review of Psychology. 50: 21-45.
Brüne, M. (2005). Theory of mind in schizophrenia: A review of the literature. Schizophre Bull: 21–42.
Joyce EM, Roiser JP. Cognitive heterogeneity in schizophrenia. Current opinion in psychiatry. 2007;20(3):268.
Adolphs R. Cognitive neuroscience: Cognitive neuroscience of human social behaviour. Nature Reviews Neuroscience. 2003;4(3):165.
Pinkham AE. Social cognition in schizophrenia. The Journal of clinical psychiatry. 2014;75:14-9.
Shamay-Tsoory SG, Shur S, Barcai-Goodman L, Medlovich S, Harari H, Levkovitz Y. Dissociation of cognitive from affective components of theory of mind in schizophrenia. Psychiatry research. 2007;149(1-3):11-23.
Corcoran R, Mercer G, Frith CD. Schizophrenia, symptomatology and social inference: investigating “theory of mind” in people with schizophrenia. Schizophrenia research. 1995;17(1):5-13.
Bruce V, Young A. Understanding face recognition. British journal of psychology. 1986;77(3):305-27.
Ventura J, Wood RC, Jimenez AM, Hellemann GS. Neurocognition and symptoms identify links between facial recognition and emotion processing in schizophrenia: meta- analytic findings. Schizophrenia research. 2013;151(1-3):78-84.
Bortolon C, Capdevielle D, Raffard S. Face recognition in schizophrenia disorder: a comprehensive review of behavioral, neuroimaging and neurophysiological studies. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 2015;53:79-107.
Morris RW, Weickert CS, Loughland CM. Emotional face processing in schizophrenia. Current opinion in psychiatry. 2009;22(2):140-6.
Tsoi DT, Lee K-H, Khokhar WA, Mir NU, Swalli JS, Gee KA, et al. Is facial emotion recognition impairment in schizophrenia identical for different emotions? A signal detection analysis. Schizophrenia research. 2008;99(1-3):263-9.
Okumaya devam et...