TRANS BİREYLERİN TOPLUMSAL VE İSTAHDAM ALANLARINDA KARŞILAŞTIKLARI ZORLUKLAR
Türk toplumu; yaşanan coğrafyanın da tesiriyle klasik bir yapıya sahipken, beraberinde batı külçeşidinin tesirinde kalmıştır. ötürüsıyla bu sentezden kaynaklı bir çatışma içerisindedir. Bu çatışma da toplum içerisinde biroldukça dezavantajlı kümeler yaratmaktadır.
Biz de toplumdaki dezavantajlı kümelerden trans bireylere ve onların sorunlarına odaklandık. Bu araştırmayı yaparken trans bireylerin sorunlarına dikkat çekmek ve farkındalık sağlamak hedefiyle yola çıktık.
Toplumun, trans bireyleri soyutlaması ya da soyutlamaya çalışması bu araştırma sırasında karşımıza çıkan sorunların çatısını oluşturuyor. Translar, anayasal seviyede haklara sahip olmadıkları üzere devlet tarafınca da ötekileştiriliyor ve dışlanıyorlar. Cinsel kimliklerini özgürce yaşayamayan transların hayli büyük bir kısmı hayatlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan maddi kaynakları sağlayamıyor, istihdam edilmiyorlar. Buna istinaden seks çalışanı olmak zorunda kalan biroldukça trans birey bulunmakta. En doğal haklarından eğitim ve sıhhat hizmetlerinden yararlanamıyorlar. Ataerkil ve muhafazakâr toplum yapısı transların hayatını ahlak dışı olarak tanımladıkları için yalnız ve izole bir hayata mahkûm kalıyorlar. Fizikî ve ruhsal şiddete maruz kalarak sıhhatlerini kaybetmeleri öteki bir gerçek olarak karşımıza çıkmakta. Trans bireylerin yaşadıkları sorunları umursamayan devlet ve toplum bu yarayı daha da derinleştiriyor.
Araştırmamızda kartopu prosedürünü kullanarak trans bireylere ulaştır. 19 bireyle irtibat kurup 9 şahısla görüşme gerçekleştirdik. Bu görüşmeler esnasında 642 dakika ses kaydı aldık. Bu görüşmelerin haricinde da SPoD, Listag, İstanbul LGBTT üzere derneklerle, KaosGL mecmuasıyla temasa geçtik.
TRANSSEKSÜELLİK HAKKINDA
1.Transseksüellik Nedir?
Doğumda anatomik, genetik ve biyolojik özelliklerimizle belirlenen cinsiyetimize ‘biyolojik cinsiyet’ denmektedir. Kişi 2-3 yaşlarındayken ‘ben kızım’ ya da ‘ben oğlanım’ duygusu yani ‘cinsel kimliği’ oluşmaya başlar. İnsanların büyük bir kısmının cinsel kimliği biyolojik cinsiyetleri ile uyumlu bulunmasına karşın kimi şahıslar kendilerini biyolojik cinsiyetlerine değil karşı cinsiyete ilişkin hissedebilirler (mesela doğumunda bayan cinsel organlarına sahip bir kişinin kendisini erkek, ya da erkek organları ile doğan bir kişinin kendisini bayan olarak tanımlaması gibi…) Kişinin cinsel kimliği ile biyolojik cinsiyetinin örtüşmediği bu duruma ‘tansseksüalite’ denir. Transseksüel bireyler yaşadıkları bu uyumsuzluğu giderebilmek için tıbbi (hormonal ve/veya cerrahi) müdahaleye gereksinim duyabilirler.
2.Transseksüelliğin Tarihi
İnsanlık tarihi var olduğundan bu yana, kimi insanların kendini karşı cinse ilişkin hissettiği bilinmektedir. Lakin transseksüellik kavramını birinci vakit içinderda 1900’lü yılların başında Magnus Hirschfeld kullanmıştır. Bu durumu yalnızca kılık kıyafet manasında değil, ruhsal ve bedensel olarak kendini karşı cinsin özelliklerinde hissetmek olarak tanımlamaktadır.
3.İlk Transseksüeller
Kayıtlara geçen ve birinci transseksüel Danimarka doğumlu Einar Wegener’dir. 1882 yılında doğan Wegener 22 yaşında erkek olarak evlenir. bununla birlikte başarılı sayılabilecek bir sanatçıdır ve eşi de kendisi üzere bir ressamdır. Eşinin durumu kabullenip benimsemesiyle gizlenme muhtaçlığı hissetmemişlerdir. Bayan olarak kullandığı isim ise Lili Elbe’dir. Lili Elbe olarak beş sefer ameliyat olmuş, 1931 yılında Almanya’da hayatını kaybetmiş ve bir bayan olarak gömülmüştür. Lili Elbe’nin hayatı ‘Danimarkalı Kız’ sinemasına de mevzu olmuştur.
Türkiye’de ise kayıtlara geçen birinci cinsiyet ameliyatı Serbülent Sultan’a aittir. Lakin Serbülent Sultan çift cinsiyetli doğduğu için 18 yaşındayken geçirdiği ameliyatta bayan olarak hayatına devam ederken tam manasıyla bir cinsiyet değişimi yaşamamıştır. Birinci transseksüel ise ünlü sanatçı Bülent Ersoy’dur. 1952 yılında doğan Bülent Ersoy 1981 yılında İngiltere’de geçirdiği ameliyat daha sonrası Türkiye’de transların bilinirliği açısından değerli bir adım olmuştur.
4.Dünya’da ve Türkiye’de Transseksüellik
Her hususta olduğu üzere translara bakış açısı ülkelere ve coğrafyaya göre farklılık göstermektedir. Refah düzeyi yüksek eğitimli toplumlarda transların anayasal seviyede ve toplumsal ömürde hakları korunurken, biroldukca toplumda yasaklanan ve kabul görmeyen bir durumdadır. Örneğin İskandinavya ülkeleri ve Kanada, Avustralya üzere ülkeler bu hususta eşitlikçi bir yaklaşım sergilerken, Ortadoğu yahut Afrika ülkeleri üzere etraf ülkelerde transfobi üst seviyededir. Güneydoğu Asya’da; Filipinler, Tayland, Singapur üzere ülkelerde ise dünyayla kıyaslandığında ağır bir trans nüfusu barınmaktadır. Coğrafya içerisinde durum olağan karşılanmakta lakin şimdi bütün translar seks emekçisi olarak çalışmaktadır ve bu durum adeta bir dal haline gelmiştir.
Türkiye’ye baktığımızda ise trans bireyler şiddetli ömür şartları altında ömrünü devam ettirmektedir. Eşitlikçi bir yapı kelam konusu değildir, toplumsal ve hukuksal manada önlerinde birfazlaca pürüz bulunmaktadır.
5.Trans Hakları
İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi ” Bütün beşerler özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdanla donatılmışlardır, birbirlerine kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.” Halinde başlamaktadır. Lakin dünyanın biroldukça yerinde olduğu üzere Türkiye’de de translar açısından bu unsurun bir geçerliliği yoktur. Transların ayrımcılığa uğradığı kimi temel hakları sıralamak gerekirse; eğitim, sıhhat, toplumsal garanti, evlilik, istihdam, barınma en mühimleri olarak ortaya çıkmaktadır.
BULGULAR
1.TOPLUMSAL EŞİTSİZLİKTE TRANS BİREYLER
Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık, cinsiyet rollerinin ‘doğal’ ve değişmez, biyolojik varlığımıza bağlı şeyler olduğu var iseyımına dayanır. Bu var iseyım yanlıştır, zira cinsiyet rolleri hem vakit ortasında birebir vakitte kültürden kültüre değişirler. Bayanlarla adamların birbirlerinden farklı olmaları, sıradançe bir ‘farklılık’ olarak yaşanmaz, beraberinde, eşitsizliğin ve ayrımcılığın yasallaştırılması da bu farklılığa dayandırılır. Farklılık, genel geçer Kadınlık ve Erkeklik kalıplarının üretilmesi ve bir daha üretilmesiyle sürdürülür, pekiştirilir. Ayrımcılık, bu kalıpların varlığını sürdüren en kıymetli araçlardan biridir. Bu toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlik ve ayrımcılıktan toplumun en dezavantajlı kümelerinden olan trans bireylerde büyük ölçüde ziyan görmektedirler. Toplumun geneli tarafınca kabul görülmemiş olmanın verdiği ruhsal zararın yanında birçoğu zulüm, zorbalık ve fizikî şiddete maruz kalmışlardır. Trans bireylere karşı eşitsizliği besleyen en büyük faktör toplumsal normların yanı sıra hukuk kurallarının eşitlikçi olmayan yaklaşımlarıdır. Trans bireyleri ayrımcılıktan ve nefret hatalarından koruyacak hukukî çerçeve biroldukça ülkede olmadığı üzere Türkiye’de de mevcut değildir. Bunun yanı sıra cinsel yönelimleri doğrultusunda evlenmek istedikleri cinsiyetlerle evlenmeleri hukuk kuralları mucibince mümkün değildir.
1.1.ANAYASAL HAKLARDAN DIŞLANMA
Sahip olmaları gereken anayasal haklar kanunlarca kendilerine tanınmıyor ve toplumsal hayatta ötekileştirilip ayrımcılığa uğruyorlar. Trans bireylere homojen bir kümeymiş üzere davranılıp dışlanıyorlar.
Yaptığımız görüşmelerde Deniz anayasal haklardan yoksun bırakılmalarını şu biçimde anlatıyor:
Bir düşünsenize sevdiğiniz beşerle istediğiniz biçimde evlenemediğinizi. Evliliğin öne sürülen nedeni nasıl farklı cinsiyetlerden olmak olabilir e madem gerekçeyi bu koydun bu biçimde niye bana ilişkin olduğum cinsiyetin kimliğini vermekte bu kadar zorluk çıkartıyorsun.(…) Doğuştan ilişkin olduğu cinsiyete sahip olanlar bu biçimde bir hakka sahipken bizler niye bu biçimde zorluklarla baş etmek zorunda bırakılıyoruz bu benimde hakkım nasıl beni bundan yoksun edebilirsin.(…) [Trans erkek]
Heteroseksüel tüm bireyler evlenme hakkına sahipken LGBTİQ+ bireylere hukuken ayrımcılık yapılıyor. Homoseksüel bağların hukukta hiç yeri olmamasının yanı sıra ilişkin oldukları cinsiyetin kimliğini almak konusun da biroldukça zorluk çıkartılıyor. örneğin kimliklerine sahip olabilmek için psikolog raporuna muhtaçlığı olan trans bireyler yıllarce hastanelerde ‘sürünüyorlar.’
1.2.ÖTEKİLEŞTİRME, DIŞLANMA VE AYRIMCILIK
Hukuken ayrımcılığa maruz kaldıkları üzere toplumsal eşitsizliklere de maruz kalıyorlar. Aile ve çevredekilerinden gördükleri baskıların yanı sıra bir de ötekileştirilerek toplumsal hayattan dışlanıyorlar. Yener bu hususla ilgili bizlere şunları söylemiş oldu:
(…) Bir abim vardı takılıyorduk, eşi ben ve kendisi vakit geçirip bir şeyler yapıyorduk. Bana bir gün dedi ki; “Eşimle bir fantezi denemek istiyorum lakin yanımızda biyolojik bir erkek istemiyorum sen daha sonradan oldun ya ben seni eşimden kıskanmam.” Diyerek beni bu türlü fantezileri davet ettiler. [Trans erkek, 24]
Yener biyolojik olarak bir erkek olmadığı için kendini erkek olarak hissetmesine karşın etrafında erkek yerine konmuyor. Trans bireyler ‘daha sonradan bir erkek’ olduğu için öbür erkeklerden farklı tutulup farklı biçimde muameleye maruz kalıyorlar. Homojen bir küme gözüyle bakılıp toplumsal hayatta ötekileştiriliyorlar.
1.3.MUHAFAZAKÂR TOPLUM YAPISI
Yaşadığımız bu coğrafya ananevi olarak ataerkil bir toplum yapısına sahip. Bu toplum yapısı ülkeye yerleşmiş olan muhafazakârlıkla birleşince trans bireyler, toplum tarafınca belirlenen ahlaki normlar içerisinde ahlak dışı olarak kabul ediliyorlar. Yanlış vücutlara hapsolmuş ruhlara sahip olmaları kendi suçlarıymış üzere gösteriliyor. Trans bireylere ‘kâfir’ gözüyle bakılıp, cinsiyet değiştirmeleri ‘ayıp’ olarak tanımlanıyorlar. Çağlar bize bu mevzuyla ilgili şunları söylemiş oldu.
(…)İnsanlar yanımda dinle ilgili bir şey konuştukları vakit bana dönüp; “Sen kâfirsin anlamazsın bu konulardan aslına bakarsan” üzere şeyler söylüyorlar. Yalnızca cinsiyet değiştirdiğim için ben artık dinden çıkmış olarak kabul ediliyorum. Anneme bile bu mevzudan birinci bahsetmiş olduğum vakit; “Tövbe et kızım senin yolun yol değil dön bu yoldan” demişti bana. Sonuç artık görüşmüyoruz. [Trans erkek]
Muhafazakâr bir aileye sahip olan Çağlar annesinin bu üzere reaksiyonlarından dolayı babasına dahi açılamadan meskenini ve ailesini terk etmek zorunda kalanlardan yalnızca bir tanesi.
1.4.ATAERKİL TOPLUM YAPISI
Bunun yanı sıra sahip olduğumuz ataerkil toplum yapısı erkeklik üzere baskın bir cinsiyetin bırakılıp ta kadınlık üzere ‘erkeğin yönettiği cinsiyete’ geçilince trans bayanlar toplum içerisinde trans erkeklerden daha fazla ayrımcılığa ve tacize maruz kalıyorlar. Trans bayanlara birer seks çalışanı gözüyle bakılıyor ve ‘tek fonksiyonları adamların fantezilerini süslemekten ibaret’ olarak algılanıyor. Emel bizlere bu mevzuyu şu kelamlarıyla anlattı:
Erkeklik üzere yüksek bir mertebeyi bırakıp bayan olduğunuz vakit toplum tarafınca kabullenmeniz daha güç oluyor.(…) Onlara bakılırsa bizler yalnızca gece saatlerinde sokağa çıkma hakkına sahibiz sabahları sokakta görünmemiz bile ayıp. Güya birer sapıkmışız üzere yolda yürüme biçimimiz bile tahrik edici bir hareket üzere yansıtılıyor. [Trans bayan, Aktivist]
Bu sebeple araştırmamız boyunca trans bayanlara ulaşmakta fazlaca daha fazla zorlandık. Ulaşabildiğimiz trans erkek sayısı ulaşabildiğimiz trans bayan sayısının iki katı. Erkek ve bayan nüfusunun şimdi eşit olduğu bu ülkede-Kadınlar 49,8, erkekler 50,2- bayanlar ülkenin dezavantajlı kümeleri içinde yer alıyor. Bu yüzden trans bayan olan her birey trans olmanın getirdiği zorluğun yanı sıra bayan olmanın getirdiği zorluklarla da uğraşmak zorunda kalıyor.
2.TRANS BİREY VE ÇALIŞMA HAYATI
Çalışma ömrü, trans bireyler açısından ayrımcılığın en ağır biçimde yaşandığı alanlardan biridir. Zira çalışma hakkı ve özgürlüğü, ekonomik ve toplumsal haklar kapsamı içerisinde, bireyin en temel haklarındandır. Ve her insanın olduğu üzere trans bireyler de maddi refahını sağlamak için çalışmak zorundadır. Çalışma hakkı ve özgürlüğü anayasal bir hak bulunmasına karşın trans bireyler açısından bu hak, hala ülkemizde çaba edilmesi gereken bir bahistir.
2.1.MOBBİNG
Mobbing, bir küme insanın, bir kimseye yahut diğer bir kümeye toplumsal kabadayılık yapması olarak tanımlanabilir. Ruhsal şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme yahut kahır vermek manalarına gelir. En uygun tabir eden manasıyla yıldırma yahut iş yerinde ruhsal terör anlamlarıdır. Ülkemizde aslına bakarsan berbat durumda olan çalışma şartları trans bireyler üzerinde daha da büyük baskı yaratmaktadır. İş hayatında kendine yer bulmakta zorlanan trans bireyler çalıştıkları iş yerlerinde bir de mobbinge maruz kalıyorlar. Birçoğu bu sebepten dolayı istifa ediyor ya da etmeye zorlanıyorlar. İş müracaat, işe alınma, terfi ettirilme, işten ayrılma, vasıfsızlaştırma süreçleri de dahil olmak üzere iş hayatında her türlü transfobik ve cinsiyetçi tavırlara uğruyorlar. Masal bu bahisle ilgili bizlere şunları anlattı;
bir evvel çalıştığım yerde yaklaşık 2 yıldır çalışıyordum. İşe girdiğimden bu yana biroldukca işin yükünü de benim omuzlarıma vermelerine karşın ne mevkiim ne de maaşım yükselmişti. Artırım istediğim vakitte ise “seni bu halinle çalıştırdığıma dua etmiyorsun da bir de utanmadan benden artırım mı istiyorsun” reaksiyonunu alınca daha fazla orda kalamazdım.(…) [Trans Bayan, Satış Danışmanı]
Masalın iş yerinde uğradığı mobbingten kaynaklı olarak yeni girdiği iş yerinde kimliğini saklamak zorunda kaldı. Masal üzere daha biroldukça trans birey çalışma ortamında gerek iş arkadaşları gerek patronları gerekse müşteriler tarafınca birfazlaca kez kelamlı ve fizikî tacize hem de hakaretler ve aşağılayıcı hallere maruz kalmaktalar.
2.2.SINIRLI ÇALIŞMA ALANLARI
Mobbinge maruz kalmasına karşın hala birebir iş yerinde çalışmaya devam etmek zorunda olan biroldukca trans bireyde var zira çalışma alanlarındaki kısıtlılıktan dolayı işsiz kalmayı göze alamıyorlar. Alper bize bununla ilgili şunları söylemiş oldu:
(…) Yaklaşık 3 aydır işsizim. Biroldukca yere müracaat yaptım birden fazla reddedildi birçoklarına
yanıt dahi gelmedi.(…) esasen okumamış ve tam olarak kendinizi ilişkin hissettiğiniz cinsiyetin kimliğini elinize almamışsanız müracaat yapabileceğiniz yerler ya club, bar usulü yerlerdir ya da Beşiktaş, Taksim üzere yerlerdeki kafelerde garsonluktur.[Trans erkek, İşsiz]
Trans bireylerin çalışma alanlarının kısıtlı olması ve hatta kısıtlı olan bu alanlarda da işe alınmaları için işverenlerinin ‘insaflarına’ kalmaları birçoğuna geçim ezası yaratıyor ya da çalışmak istemedikleri birfazlaca işi yapmak zorunda bırakılıyorlar.
*Mahlas kullanılmıştır.
SONUÇ
Tüm bu bulgulardan da anlaşılacağı kadarıyla da trans bireyler hayatın her alanında dezavantajlı küme olarak ele alınabilir. Tüm toplumsallaşma süreçlerinde birfazlaca sıkıntıyla müsabakalarına karşın birçok hayatını devam ettirebilmek için ruhsal şiddete göz yummak zorunda bırakılıyorlar. Lakin ülkemizde translara yapılan tüm bu davranışlar o kadar katlanılamaz düzeylere geldi ki nefret telaffuzlarıyla bir arada trans cinayetleri de birebir oranda artış gösterdi. Toplumsal boyutta olduğu üzere hukukî boyutta da bu cinayetler cezasız kalıyorlar. Bu araştırmamızın kararında trans bireylerin hayatlarının ne kadar güç olduğunu ve toplumun ömrü onlara daha da güç hale getirdiğini görünür kılmaya çalıştık.
EK
1.SÖZLÜK
TOPLUMSAL CİNSİYET/BİYOLOJİK CİNSİYET: İki sabit toplumsal cinsiyet kimliği olduğu niyetinin ötesine geçmek, kimilerimiz için yeni ve baş etmesi güç bir fikirken, kimilerimiz için hayatın ta kendisi. “Biyolojik cinsiyet” ve “toplumsal cinsiyet” başka, lakin ilişkili kavramlardır. Biyolojik cinsiyet, genel olarak, bir insanın penis, testisler, vajina, rahim ve gibisi biyolojik özellikleri üzerinden tanımlanır. Bunlar anatomik bakımdan bir kişiyi bayan ya da erkek olarak tanımlayan özelliklerdir. “Toplumsal cinsiyet” ya da tıpta kullanılan terimiyle “cinsellik kimliği” ise çeşitli manalarda kullanılır. kimi vakit “toplumsal cinsiyet” kavramıyla toplumsal cinsiyet rolleri ya da tabirleri -belli bir vakit periyodunda muhakkak bir kültürde “erkeksi” ya da “kadınsı” kabul edilen davranış özellikleri- kastedilir. Bu özellikler, saç hali ve giysi tarzından, insanların konuşma ya da hislerini tabir etme stillerine kadar uzanabilir. “Toplumsal cinsiyet” kavramı, toplumsal cinsiyet kimliğini -erkek, bayan ya da transseksüel olarak kendimize dair içsel algımızı- söz etmek için de kullanılabilir.
CİNSEL YÖNELİM: Aşikâr bir cinsiyetteki bireye karşı süregelen duygusal, romantik ve cinsel çekimi tabir eder. Cinselliği oluşturan dört ögeden biridir. Cinsellikle ilgili öbür üç öge ise; 1-Biyolojik cinsiyet, 2-Toplumsal cinsiyet kimliği (erkek ya da bayan olmaya ait ruhsal duyum) 3-Toplumsal cinsiyet rolü (eril ya da kadınsı davranışları belirleyen kültürel normlara uyum). Tanımlanmış üç cinsel yönelim ise; -Kişinin kendi cinsiyetinden birine yönelmesi eşcinsellik, -Kişinin karşı cinsiyetten birine yönelmesi heteroseksüellik, -Kişinin her iki cinsiyete de yönelmesi biseksüelliktir. Cinsel yönelim, hisleri ve kendilik kavramını içerdiği için cinsel davranıştan farklıdır. Bireyler davranışlarıyla cinsel yönelimlerini söz edebilecekleri üzere etmeyebilirler de. Birey, kendi cinsel yönelimini nasıl adlandırıyorsa o temeldir.
KARŞI GİYSİCİLİK-TRA(NS)VESTİZM (TRANSVESTİSM): Süreksiz olarak karşı cinsten biri üzere yaşamak için, o cinse ilişkin giysilerin giyilmesi ve karşı cins üzere davranılmasıdır. Kalıcı bir cinsiyet değişikliği hasreti yahut bununla ilgili hormonal/cerrahi tedavi isteği yoktur. Bu terim Avrupa’daki Crossdresser’a denk gelir fakat ülkemizde daha epeyce transseksüellikle karıştırılmaktadır.
TRAVESTİ
aha epey dış görünüşle ve davranışlarıyla karşı cinse ilişkin olma isteğinde olan kişi. Bu sözcük bireydeki transvestizmi söz eder. Halk içinde travesti dendiğinde daha fazlaca bayan giyimindeki/davranışındaki erkekler akla gelse de travesti sözü aslında hem erkek birebir vakitte bayan için geçerlidir; yani erkek giyimindeki/davranışındaki bayanlar için de kullanılır.
TRANSSEKSÜEL: Kendisini karşı cinsten biri olarak tanımlayan kişidir. Hem erkek birebir vakitte bayan için geçerlidir. Kişi erkek olduğu biçimde bayan olmayı isteyebilir, bayan olduğu biçimde erkek olmayı isteyebilir. Lakin transseksüel, daha fazlaca ruhsal eğilimler için belirleyici bir sözdür. Kişinin davranışlarından epey iç dünyasında kendisini karşı cinsten biri üzere görmesi, hissetmesidir. Bu yüzden transseksüel bireyleri dış görünüşlerinden belirlemek kelam konusu değildir. Zira bireyler, kendilerini karşı cinsten hissettiklerini dış görünüşlerine her vakit yansıtmazlar. Transseksüellik cinsiyete dair kimliği söz eder; bireylerin cinsel yönelimi ile alakası yoktur. Transseksüel bir birey, heteroseksüel, biseksüel yahut eşcinsel olabilir. *Halk içinde travesti, ameliyatla bayan olmamış, sırf dış görünümü ve davranışlarıyla bayan kimliğine bürünenleri; transseksüel ise giysi ve davranışlardan öte ameliyatla bayan olanları tanımlamak için kullanılan yerleşmiş sözlerdir. halbuki her iki cinsiyet için de geçerli olmak üzere, kişinin cinsiyet geçişi ameliyatı olması ya da olmaması tanımlamalarda belirleyici özellik olmamalıdır. Kişinin kendisini nasıl hissettiği üzerinden getirdiği tanımlamanın temel alınması gerekir.
TRANSGENDER:Herhangi bir cerrahi müdahale geçirmiş yada geçirmemiş bayan yahut erkeklerden biyolojik cinsiyetine ve görünümüne bir biçimde müdahale edenlerin tamamını kapsayacak biçimde, İngilizce bir tanımlama olup Türkçe ’deki travesti ve transseksüel tanımlamalarının ikisini de kapsar. İngilizcede LGBT kısaltmasındaki T’dir. Yurtharicinde yaygın olarak kullanılmakla bir arada ülkemizde bu terim epey fazla yaygınlık kazanmamıştır.
HETEROSEKSİZM: Heteroseksüelliğin yegâne cinsel yönelim olduğunu ileri süren, öteki cinsel yönelimleri yok sayan, baskılayan ya da aşağılayan ideolojidir. Bayanlara yönelik ayrımcılık olan seksizmin (cinsiyetçilik), heteroseksüel olmayanlara yönelik halidir. Heteroseksizm, heteroseksüelliği bir mecburilik olarak görme ve biricik varoluş biçimi olarak dayatma halidir.
Heteroseksizm, Gordan’ın sosyoloji sözlüğündeki tanıma nazaran, ‘Karşı cinsten insanların bağa girdiği heteroseksü-elliğin aksisi olarak birebir cinsten insanların bağlantıya girdiği homoseksüelliğin yer aldığı bir dizi toplumsal arenada hete-11roseksüelliğe ayrıcalıklı rol atfedilen, fazlaca çeşitli toplumsal pratikleri (dilbilimselden fiziksele kamusal ve özel alanda açık ve üstü kapalı olarak) anlatan bir tabirdir. Heteroseksizm tek başına eşcinsellik karşısında konumlanan bir durum değildir.
HETERONORMATİVİTE: Heteroseksüelliğin olağan ve tek cinsel yönelim olarak görülmesi, toplumsal pahaların, kuralların ve hayat biçimlerinin herkes heteroseksüelmiş üzere kabul edilmesidir. İnsanların bayan ve erkek olarak ikiye ayrılmasını; cinsel ilişkilerin/evliliklerin yalnızca ve yalnızca karşı cinsiyetlere sahip şahıslar içinde olabileceğini ve her cinsiyetin kendine has rolleri olduğunu argüman eden inançlar, kanılar, normlar bütünüdür.
HOMOFOBİ: Genel manasıyla eşcinsellere ait olumsuz his, tavır ve davranışlar olarak tanımlanır. Homofobi, şahsi bir endişe ve irrasyonel bir inanç olmanın epeyce ötesinde kültür ve mana sistemleriyle, kurumlar ve toplumsal geleneklerle alakalı olarak ele alınması gereken politik bir alanda oluşan, kümeler ortası bir surece işaret eder. Homofobi, daha kişisel (kişilik, benlik algısı, bilişsel yapılar vb.) süreçlerin de etkilediği, eşcinsellerin ve biseksüellerin bir dış küme olarak kavramsallaştırılması kararında oluşan ve belli stereotiplerin eşlik ettiği bir kümeler ortası bağ ideolojisi olarak görülebilir. Homofobik ideoloji zaten 12şahsi bir özellik olarak değil, makul bir sosyo-kültürel bağlam ortasında oluşur. Kültürel ve ferdî şartlar ve süreçlere dayalı bütün köklerine karşın bir hayli toplumsal psikolog, homofobinin ırkçılık ve seksizm(cinsiyetçilik) temasları ortasında anlaşılabileceğini düşünür. Homofobi bu manada seksizmin kıymetli bir uzantısıdır. Heteroseksüellikten farklı cinsel yönelimlere sahip insanlara karşı şiddet, erkekliğin, bir manada cinsiyetçi kullanmasıyla “insanlığın korunması ve kontrolü” için bir düzenek haline gelir.
TRANSFOBİ: Travesti ve transseksüellere yönelik önyargı ve nefreti anlatır. Biyolojik cinsiyetinden dolayı kendisinden beklenen seksüel ve toplumsal rollere uymayarak cinsiyet değiştirenlere karşı bir cins tasa ve kaygı sözüdür.
KAOSGL: Kaos GL kümesi kurulduğundan itibaren Kaos GL mecmuasını çıkarmakta olan bir LGBTİ derneğidir. . Eylül 2000 tarihinden beri de Kaos Kültür Merkezi’nde kültürel etkinlikler, toplantılar, sinema gösterimleri düzenlemekte olup birinci LGBT kütüphanesini de oluşturmuştur. Ayrıyeten toplumsal hizmetlerden psikolojiye, hukuktan mülteci alanına kadar birfazlaca mevzuda danışmanlık ve hizmet vermektedir. 2006 yılından beri Milletlerarası Homofobi Zıddı Buluşmayı organize eden Kaos GL Balkan, Kafkas ve Orta doğu ülkelerinde çalışma yürüten mahallî homofobi aksisi örgütlerin deneyim paylaşımı ve bir ortada gayret çatısı Homofobiye Karşı Bölgesel Ağ çalışmasının da kurucusu ve örgütleyicisidir.
SPoD:Sosyal Siyasetler Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışmaları Derneği yahut kısa ismiyle SPoD, 21 Eylül 2011 tarihinden itibaren Beyoğlu’nda bulunan dernek merkezinin kurulmasıyla birlikte çalışmalarına başlamış, Türkiye’de toplumun her alanında yaşanan ve özelde cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği temelli şiddet, baskı, toplumsal dışlanma ve ayrımcılığa karşı çaba eden bir LGBT derneğidir. Dernek yeni kurulmasına rağmen, Türkiye’de LGBTİQ+ bireylere yönelik nefret cürmü ve nefret cinayeti meselai taşıyan birfazlaca davanın savunuculuğunu üstlenmiştir.
TRANS-X TURKEY:Trans X Türkiye, Türkiye’deki trans bireyler hakkında ve onların haklarını desteklemek için oluşturulan bir internet portalıdır. Bu portal trans bakış açısı ile geliştirilmiştir ve trans bireyler tarafınca gerçekleştirilecektir.
İstanbul LGBTT Dayanışma Derneği, Trans X Projesi’nin ana partnerlerinden birisidir.
LİSTAG: Lezbiyen Gey Biseksüel Trans İnterseks Bireylerin Aileleri ve Yakınları Derneği yahut özetlemek gerekirse LİSTAG, LGBT bireylerin aile ve yakınlarına dayanak olmak için kurulmuş bir dernektir. Küme nizamlı olarak toplantılar yapmakta, LGBTİQ+ bireylerin yakınlarını buluşturmakta, onların ve toplumun LGBTİQ+ ve homofobi konusunda bilgilenmesi ve bilinçlenmesi tarafında faaliyetlerde bulunmaktadır.
İSTANBUL LGBTT:Transların haklarını gözeten ve onlara ruhsal manevi yardım yapmayı amaçlayan trans sığınma meskenleri açan bir toplumsal yardım derneği.
HAZIRLAYAN
Büşra Saltan
Derya Şahin
Ezgi Öztürk
Yusuf Engin
KAYNAKÇA
ŞAHİN Salih, (2015) Çalışma ve Toplumsal Güvenlik İçin LGBT Hakları El Kitabı, 1, Kaos GL Ankara,2015.
ŞAHİN Salih, (2015) İçişleri Bakanlığı İçin LGBT Hakları El Kitabı, 1, Kaos GL Ankara,2015
.
YALÇIN Sezen, ŞAPKA Deniz, AKIN Mehmet, EKİNCİ Sultan, (2014), Lokal Siyasette LGBTİ Hakları, Cansu Atlay, 1, SPoD, İstanbul, 2014.
KARSAY Dodo, (2015), Trans Aktivistler İçin BM Savunuculuğu El Kitabı, Emirhan Deniz Çelebi, 1, Detay Basım Konutu, Ankara, 2017.
Okumaya devam et...
Türk toplumu; yaşanan coğrafyanın da tesiriyle klasik bir yapıya sahipken, beraberinde batı külçeşidinin tesirinde kalmıştır. ötürüsıyla bu sentezden kaynaklı bir çatışma içerisindedir. Bu çatışma da toplum içerisinde biroldukça dezavantajlı kümeler yaratmaktadır.
Biz de toplumdaki dezavantajlı kümelerden trans bireylere ve onların sorunlarına odaklandık. Bu araştırmayı yaparken trans bireylerin sorunlarına dikkat çekmek ve farkındalık sağlamak hedefiyle yola çıktık.
Toplumun, trans bireyleri soyutlaması ya da soyutlamaya çalışması bu araştırma sırasında karşımıza çıkan sorunların çatısını oluşturuyor. Translar, anayasal seviyede haklara sahip olmadıkları üzere devlet tarafınca da ötekileştiriliyor ve dışlanıyorlar. Cinsel kimliklerini özgürce yaşayamayan transların hayli büyük bir kısmı hayatlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan maddi kaynakları sağlayamıyor, istihdam edilmiyorlar. Buna istinaden seks çalışanı olmak zorunda kalan biroldukça trans birey bulunmakta. En doğal haklarından eğitim ve sıhhat hizmetlerinden yararlanamıyorlar. Ataerkil ve muhafazakâr toplum yapısı transların hayatını ahlak dışı olarak tanımladıkları için yalnız ve izole bir hayata mahkûm kalıyorlar. Fizikî ve ruhsal şiddete maruz kalarak sıhhatlerini kaybetmeleri öteki bir gerçek olarak karşımıza çıkmakta. Trans bireylerin yaşadıkları sorunları umursamayan devlet ve toplum bu yarayı daha da derinleştiriyor.
Araştırmamızda kartopu prosedürünü kullanarak trans bireylere ulaştır. 19 bireyle irtibat kurup 9 şahısla görüşme gerçekleştirdik. Bu görüşmeler esnasında 642 dakika ses kaydı aldık. Bu görüşmelerin haricinde da SPoD, Listag, İstanbul LGBTT üzere derneklerle, KaosGL mecmuasıyla temasa geçtik.
TRANSSEKSÜELLİK HAKKINDA
1.Transseksüellik Nedir?
Doğumda anatomik, genetik ve biyolojik özelliklerimizle belirlenen cinsiyetimize ‘biyolojik cinsiyet’ denmektedir. Kişi 2-3 yaşlarındayken ‘ben kızım’ ya da ‘ben oğlanım’ duygusu yani ‘cinsel kimliği’ oluşmaya başlar. İnsanların büyük bir kısmının cinsel kimliği biyolojik cinsiyetleri ile uyumlu bulunmasına karşın kimi şahıslar kendilerini biyolojik cinsiyetlerine değil karşı cinsiyete ilişkin hissedebilirler (mesela doğumunda bayan cinsel organlarına sahip bir kişinin kendisini erkek, ya da erkek organları ile doğan bir kişinin kendisini bayan olarak tanımlaması gibi…) Kişinin cinsel kimliği ile biyolojik cinsiyetinin örtüşmediği bu duruma ‘tansseksüalite’ denir. Transseksüel bireyler yaşadıkları bu uyumsuzluğu giderebilmek için tıbbi (hormonal ve/veya cerrahi) müdahaleye gereksinim duyabilirler.
2.Transseksüelliğin Tarihi
İnsanlık tarihi var olduğundan bu yana, kimi insanların kendini karşı cinse ilişkin hissettiği bilinmektedir. Lakin transseksüellik kavramını birinci vakit içinderda 1900’lü yılların başında Magnus Hirschfeld kullanmıştır. Bu durumu yalnızca kılık kıyafet manasında değil, ruhsal ve bedensel olarak kendini karşı cinsin özelliklerinde hissetmek olarak tanımlamaktadır.
3.İlk Transseksüeller
Kayıtlara geçen ve birinci transseksüel Danimarka doğumlu Einar Wegener’dir. 1882 yılında doğan Wegener 22 yaşında erkek olarak evlenir. bununla birlikte başarılı sayılabilecek bir sanatçıdır ve eşi de kendisi üzere bir ressamdır. Eşinin durumu kabullenip benimsemesiyle gizlenme muhtaçlığı hissetmemişlerdir. Bayan olarak kullandığı isim ise Lili Elbe’dir. Lili Elbe olarak beş sefer ameliyat olmuş, 1931 yılında Almanya’da hayatını kaybetmiş ve bir bayan olarak gömülmüştür. Lili Elbe’nin hayatı ‘Danimarkalı Kız’ sinemasına de mevzu olmuştur.
Türkiye’de ise kayıtlara geçen birinci cinsiyet ameliyatı Serbülent Sultan’a aittir. Lakin Serbülent Sultan çift cinsiyetli doğduğu için 18 yaşındayken geçirdiği ameliyatta bayan olarak hayatına devam ederken tam manasıyla bir cinsiyet değişimi yaşamamıştır. Birinci transseksüel ise ünlü sanatçı Bülent Ersoy’dur. 1952 yılında doğan Bülent Ersoy 1981 yılında İngiltere’de geçirdiği ameliyat daha sonrası Türkiye’de transların bilinirliği açısından değerli bir adım olmuştur.
4.Dünya’da ve Türkiye’de Transseksüellik
Her hususta olduğu üzere translara bakış açısı ülkelere ve coğrafyaya göre farklılık göstermektedir. Refah düzeyi yüksek eğitimli toplumlarda transların anayasal seviyede ve toplumsal ömürde hakları korunurken, biroldukca toplumda yasaklanan ve kabul görmeyen bir durumdadır. Örneğin İskandinavya ülkeleri ve Kanada, Avustralya üzere ülkeler bu hususta eşitlikçi bir yaklaşım sergilerken, Ortadoğu yahut Afrika ülkeleri üzere etraf ülkelerde transfobi üst seviyededir. Güneydoğu Asya’da; Filipinler, Tayland, Singapur üzere ülkelerde ise dünyayla kıyaslandığında ağır bir trans nüfusu barınmaktadır. Coğrafya içerisinde durum olağan karşılanmakta lakin şimdi bütün translar seks emekçisi olarak çalışmaktadır ve bu durum adeta bir dal haline gelmiştir.
Türkiye’ye baktığımızda ise trans bireyler şiddetli ömür şartları altında ömrünü devam ettirmektedir. Eşitlikçi bir yapı kelam konusu değildir, toplumsal ve hukuksal manada önlerinde birfazlaca pürüz bulunmaktadır.
5.Trans Hakları
İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi ” Bütün beşerler özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdanla donatılmışlardır, birbirlerine kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.” Halinde başlamaktadır. Lakin dünyanın biroldukça yerinde olduğu üzere Türkiye’de de translar açısından bu unsurun bir geçerliliği yoktur. Transların ayrımcılığa uğradığı kimi temel hakları sıralamak gerekirse; eğitim, sıhhat, toplumsal garanti, evlilik, istihdam, barınma en mühimleri olarak ortaya çıkmaktadır.
BULGULAR
1.TOPLUMSAL EŞİTSİZLİKTE TRANS BİREYLER
Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık, cinsiyet rollerinin ‘doğal’ ve değişmez, biyolojik varlığımıza bağlı şeyler olduğu var iseyımına dayanır. Bu var iseyım yanlıştır, zira cinsiyet rolleri hem vakit ortasında birebir vakitte kültürden kültüre değişirler. Bayanlarla adamların birbirlerinden farklı olmaları, sıradançe bir ‘farklılık’ olarak yaşanmaz, beraberinde, eşitsizliğin ve ayrımcılığın yasallaştırılması da bu farklılığa dayandırılır. Farklılık, genel geçer Kadınlık ve Erkeklik kalıplarının üretilmesi ve bir daha üretilmesiyle sürdürülür, pekiştirilir. Ayrımcılık, bu kalıpların varlığını sürdüren en kıymetli araçlardan biridir. Bu toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlik ve ayrımcılıktan toplumun en dezavantajlı kümelerinden olan trans bireylerde büyük ölçüde ziyan görmektedirler. Toplumun geneli tarafınca kabul görülmemiş olmanın verdiği ruhsal zararın yanında birçoğu zulüm, zorbalık ve fizikî şiddete maruz kalmışlardır. Trans bireylere karşı eşitsizliği besleyen en büyük faktör toplumsal normların yanı sıra hukuk kurallarının eşitlikçi olmayan yaklaşımlarıdır. Trans bireyleri ayrımcılıktan ve nefret hatalarından koruyacak hukukî çerçeve biroldukça ülkede olmadığı üzere Türkiye’de de mevcut değildir. Bunun yanı sıra cinsel yönelimleri doğrultusunda evlenmek istedikleri cinsiyetlerle evlenmeleri hukuk kuralları mucibince mümkün değildir.
1.1.ANAYASAL HAKLARDAN DIŞLANMA
Sahip olmaları gereken anayasal haklar kanunlarca kendilerine tanınmıyor ve toplumsal hayatta ötekileştirilip ayrımcılığa uğruyorlar. Trans bireylere homojen bir kümeymiş üzere davranılıp dışlanıyorlar.
Yaptığımız görüşmelerde Deniz anayasal haklardan yoksun bırakılmalarını şu biçimde anlatıyor:
Bir düşünsenize sevdiğiniz beşerle istediğiniz biçimde evlenemediğinizi. Evliliğin öne sürülen nedeni nasıl farklı cinsiyetlerden olmak olabilir e madem gerekçeyi bu koydun bu biçimde niye bana ilişkin olduğum cinsiyetin kimliğini vermekte bu kadar zorluk çıkartıyorsun.(…) Doğuştan ilişkin olduğu cinsiyete sahip olanlar bu biçimde bir hakka sahipken bizler niye bu biçimde zorluklarla baş etmek zorunda bırakılıyoruz bu benimde hakkım nasıl beni bundan yoksun edebilirsin.(…) [Trans erkek]
Heteroseksüel tüm bireyler evlenme hakkına sahipken LGBTİQ+ bireylere hukuken ayrımcılık yapılıyor. Homoseksüel bağların hukukta hiç yeri olmamasının yanı sıra ilişkin oldukları cinsiyetin kimliğini almak konusun da biroldukça zorluk çıkartılıyor. örneğin kimliklerine sahip olabilmek için psikolog raporuna muhtaçlığı olan trans bireyler yıllarce hastanelerde ‘sürünüyorlar.’
1.2.ÖTEKİLEŞTİRME, DIŞLANMA VE AYRIMCILIK
Hukuken ayrımcılığa maruz kaldıkları üzere toplumsal eşitsizliklere de maruz kalıyorlar. Aile ve çevredekilerinden gördükleri baskıların yanı sıra bir de ötekileştirilerek toplumsal hayattan dışlanıyorlar. Yener bu hususla ilgili bizlere şunları söylemiş oldu:
(…) Bir abim vardı takılıyorduk, eşi ben ve kendisi vakit geçirip bir şeyler yapıyorduk. Bana bir gün dedi ki; “Eşimle bir fantezi denemek istiyorum lakin yanımızda biyolojik bir erkek istemiyorum sen daha sonradan oldun ya ben seni eşimden kıskanmam.” Diyerek beni bu türlü fantezileri davet ettiler. [Trans erkek, 24]
Yener biyolojik olarak bir erkek olmadığı için kendini erkek olarak hissetmesine karşın etrafında erkek yerine konmuyor. Trans bireyler ‘daha sonradan bir erkek’ olduğu için öbür erkeklerden farklı tutulup farklı biçimde muameleye maruz kalıyorlar. Homojen bir küme gözüyle bakılıp toplumsal hayatta ötekileştiriliyorlar.
1.3.MUHAFAZAKÂR TOPLUM YAPISI
Yaşadığımız bu coğrafya ananevi olarak ataerkil bir toplum yapısına sahip. Bu toplum yapısı ülkeye yerleşmiş olan muhafazakârlıkla birleşince trans bireyler, toplum tarafınca belirlenen ahlaki normlar içerisinde ahlak dışı olarak kabul ediliyorlar. Yanlış vücutlara hapsolmuş ruhlara sahip olmaları kendi suçlarıymış üzere gösteriliyor. Trans bireylere ‘kâfir’ gözüyle bakılıp, cinsiyet değiştirmeleri ‘ayıp’ olarak tanımlanıyorlar. Çağlar bize bu mevzuyla ilgili şunları söylemiş oldu.
(…)İnsanlar yanımda dinle ilgili bir şey konuştukları vakit bana dönüp; “Sen kâfirsin anlamazsın bu konulardan aslına bakarsan” üzere şeyler söylüyorlar. Yalnızca cinsiyet değiştirdiğim için ben artık dinden çıkmış olarak kabul ediliyorum. Anneme bile bu mevzudan birinci bahsetmiş olduğum vakit; “Tövbe et kızım senin yolun yol değil dön bu yoldan” demişti bana. Sonuç artık görüşmüyoruz. [Trans erkek]
Muhafazakâr bir aileye sahip olan Çağlar annesinin bu üzere reaksiyonlarından dolayı babasına dahi açılamadan meskenini ve ailesini terk etmek zorunda kalanlardan yalnızca bir tanesi.
1.4.ATAERKİL TOPLUM YAPISI
Bunun yanı sıra sahip olduğumuz ataerkil toplum yapısı erkeklik üzere baskın bir cinsiyetin bırakılıp ta kadınlık üzere ‘erkeğin yönettiği cinsiyete’ geçilince trans bayanlar toplum içerisinde trans erkeklerden daha fazla ayrımcılığa ve tacize maruz kalıyorlar. Trans bayanlara birer seks çalışanı gözüyle bakılıyor ve ‘tek fonksiyonları adamların fantezilerini süslemekten ibaret’ olarak algılanıyor. Emel bizlere bu mevzuyu şu kelamlarıyla anlattı:
Erkeklik üzere yüksek bir mertebeyi bırakıp bayan olduğunuz vakit toplum tarafınca kabullenmeniz daha güç oluyor.(…) Onlara bakılırsa bizler yalnızca gece saatlerinde sokağa çıkma hakkına sahibiz sabahları sokakta görünmemiz bile ayıp. Güya birer sapıkmışız üzere yolda yürüme biçimimiz bile tahrik edici bir hareket üzere yansıtılıyor. [Trans bayan, Aktivist]
Bu sebeple araştırmamız boyunca trans bayanlara ulaşmakta fazlaca daha fazla zorlandık. Ulaşabildiğimiz trans erkek sayısı ulaşabildiğimiz trans bayan sayısının iki katı. Erkek ve bayan nüfusunun şimdi eşit olduğu bu ülkede-Kadınlar 49,8, erkekler 50,2- bayanlar ülkenin dezavantajlı kümeleri içinde yer alıyor. Bu yüzden trans bayan olan her birey trans olmanın getirdiği zorluğun yanı sıra bayan olmanın getirdiği zorluklarla da uğraşmak zorunda kalıyor.
2.TRANS BİREY VE ÇALIŞMA HAYATI
Çalışma ömrü, trans bireyler açısından ayrımcılığın en ağır biçimde yaşandığı alanlardan biridir. Zira çalışma hakkı ve özgürlüğü, ekonomik ve toplumsal haklar kapsamı içerisinde, bireyin en temel haklarındandır. Ve her insanın olduğu üzere trans bireyler de maddi refahını sağlamak için çalışmak zorundadır. Çalışma hakkı ve özgürlüğü anayasal bir hak bulunmasına karşın trans bireyler açısından bu hak, hala ülkemizde çaba edilmesi gereken bir bahistir.
2.1.MOBBİNG
Mobbing, bir küme insanın, bir kimseye yahut diğer bir kümeye toplumsal kabadayılık yapması olarak tanımlanabilir. Ruhsal şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme yahut kahır vermek manalarına gelir. En uygun tabir eden manasıyla yıldırma yahut iş yerinde ruhsal terör anlamlarıdır. Ülkemizde aslına bakarsan berbat durumda olan çalışma şartları trans bireyler üzerinde daha da büyük baskı yaratmaktadır. İş hayatında kendine yer bulmakta zorlanan trans bireyler çalıştıkları iş yerlerinde bir de mobbinge maruz kalıyorlar. Birçoğu bu sebepten dolayı istifa ediyor ya da etmeye zorlanıyorlar. İş müracaat, işe alınma, terfi ettirilme, işten ayrılma, vasıfsızlaştırma süreçleri de dahil olmak üzere iş hayatında her türlü transfobik ve cinsiyetçi tavırlara uğruyorlar. Masal bu bahisle ilgili bizlere şunları anlattı;
bir evvel çalıştığım yerde yaklaşık 2 yıldır çalışıyordum. İşe girdiğimden bu yana biroldukca işin yükünü de benim omuzlarıma vermelerine karşın ne mevkiim ne de maaşım yükselmişti. Artırım istediğim vakitte ise “seni bu halinle çalıştırdığıma dua etmiyorsun da bir de utanmadan benden artırım mı istiyorsun” reaksiyonunu alınca daha fazla orda kalamazdım.(…) [Trans Bayan, Satış Danışmanı]
Masalın iş yerinde uğradığı mobbingten kaynaklı olarak yeni girdiği iş yerinde kimliğini saklamak zorunda kaldı. Masal üzere daha biroldukça trans birey çalışma ortamında gerek iş arkadaşları gerek patronları gerekse müşteriler tarafınca birfazlaca kez kelamlı ve fizikî tacize hem de hakaretler ve aşağılayıcı hallere maruz kalmaktalar.
2.2.SINIRLI ÇALIŞMA ALANLARI
Mobbinge maruz kalmasına karşın hala birebir iş yerinde çalışmaya devam etmek zorunda olan biroldukca trans bireyde var zira çalışma alanlarındaki kısıtlılıktan dolayı işsiz kalmayı göze alamıyorlar. Alper bize bununla ilgili şunları söylemiş oldu:
(…) Yaklaşık 3 aydır işsizim. Biroldukca yere müracaat yaptım birden fazla reddedildi birçoklarına
yanıt dahi gelmedi.(…) esasen okumamış ve tam olarak kendinizi ilişkin hissettiğiniz cinsiyetin kimliğini elinize almamışsanız müracaat yapabileceğiniz yerler ya club, bar usulü yerlerdir ya da Beşiktaş, Taksim üzere yerlerdeki kafelerde garsonluktur.[Trans erkek, İşsiz]
Trans bireylerin çalışma alanlarının kısıtlı olması ve hatta kısıtlı olan bu alanlarda da işe alınmaları için işverenlerinin ‘insaflarına’ kalmaları birçoğuna geçim ezası yaratıyor ya da çalışmak istemedikleri birfazlaca işi yapmak zorunda bırakılıyorlar.
*Mahlas kullanılmıştır.
SONUÇ
Tüm bu bulgulardan da anlaşılacağı kadarıyla da trans bireyler hayatın her alanında dezavantajlı küme olarak ele alınabilir. Tüm toplumsallaşma süreçlerinde birfazlaca sıkıntıyla müsabakalarına karşın birçok hayatını devam ettirebilmek için ruhsal şiddete göz yummak zorunda bırakılıyorlar. Lakin ülkemizde translara yapılan tüm bu davranışlar o kadar katlanılamaz düzeylere geldi ki nefret telaffuzlarıyla bir arada trans cinayetleri de birebir oranda artış gösterdi. Toplumsal boyutta olduğu üzere hukukî boyutta da bu cinayetler cezasız kalıyorlar. Bu araştırmamızın kararında trans bireylerin hayatlarının ne kadar güç olduğunu ve toplumun ömrü onlara daha da güç hale getirdiğini görünür kılmaya çalıştık.
EK
1.SÖZLÜK
TOPLUMSAL CİNSİYET/BİYOLOJİK CİNSİYET: İki sabit toplumsal cinsiyet kimliği olduğu niyetinin ötesine geçmek, kimilerimiz için yeni ve baş etmesi güç bir fikirken, kimilerimiz için hayatın ta kendisi. “Biyolojik cinsiyet” ve “toplumsal cinsiyet” başka, lakin ilişkili kavramlardır. Biyolojik cinsiyet, genel olarak, bir insanın penis, testisler, vajina, rahim ve gibisi biyolojik özellikleri üzerinden tanımlanır. Bunlar anatomik bakımdan bir kişiyi bayan ya da erkek olarak tanımlayan özelliklerdir. “Toplumsal cinsiyet” ya da tıpta kullanılan terimiyle “cinsellik kimliği” ise çeşitli manalarda kullanılır. kimi vakit “toplumsal cinsiyet” kavramıyla toplumsal cinsiyet rolleri ya da tabirleri -belli bir vakit periyodunda muhakkak bir kültürde “erkeksi” ya da “kadınsı” kabul edilen davranış özellikleri- kastedilir. Bu özellikler, saç hali ve giysi tarzından, insanların konuşma ya da hislerini tabir etme stillerine kadar uzanabilir. “Toplumsal cinsiyet” kavramı, toplumsal cinsiyet kimliğini -erkek, bayan ya da transseksüel olarak kendimize dair içsel algımızı- söz etmek için de kullanılabilir.
CİNSEL YÖNELİM: Aşikâr bir cinsiyetteki bireye karşı süregelen duygusal, romantik ve cinsel çekimi tabir eder. Cinselliği oluşturan dört ögeden biridir. Cinsellikle ilgili öbür üç öge ise; 1-Biyolojik cinsiyet, 2-Toplumsal cinsiyet kimliği (erkek ya da bayan olmaya ait ruhsal duyum) 3-Toplumsal cinsiyet rolü (eril ya da kadınsı davranışları belirleyen kültürel normlara uyum). Tanımlanmış üç cinsel yönelim ise; -Kişinin kendi cinsiyetinden birine yönelmesi eşcinsellik, -Kişinin karşı cinsiyetten birine yönelmesi heteroseksüellik, -Kişinin her iki cinsiyete de yönelmesi biseksüelliktir. Cinsel yönelim, hisleri ve kendilik kavramını içerdiği için cinsel davranıştan farklıdır. Bireyler davranışlarıyla cinsel yönelimlerini söz edebilecekleri üzere etmeyebilirler de. Birey, kendi cinsel yönelimini nasıl adlandırıyorsa o temeldir.
KARŞI GİYSİCİLİK-TRA(NS)VESTİZM (TRANSVESTİSM): Süreksiz olarak karşı cinsten biri üzere yaşamak için, o cinse ilişkin giysilerin giyilmesi ve karşı cins üzere davranılmasıdır. Kalıcı bir cinsiyet değişikliği hasreti yahut bununla ilgili hormonal/cerrahi tedavi isteği yoktur. Bu terim Avrupa’daki Crossdresser’a denk gelir fakat ülkemizde daha epeyce transseksüellikle karıştırılmaktadır.
TRAVESTİ
aha epey dış görünüşle ve davranışlarıyla karşı cinse ilişkin olma isteğinde olan kişi. Bu sözcük bireydeki transvestizmi söz eder. Halk içinde travesti dendiğinde daha fazlaca bayan giyimindeki/davranışındaki erkekler akla gelse de travesti sözü aslında hem erkek birebir vakitte bayan için geçerlidir; yani erkek giyimindeki/davranışındaki bayanlar için de kullanılır.TRANSSEKSÜEL: Kendisini karşı cinsten biri olarak tanımlayan kişidir. Hem erkek birebir vakitte bayan için geçerlidir. Kişi erkek olduğu biçimde bayan olmayı isteyebilir, bayan olduğu biçimde erkek olmayı isteyebilir. Lakin transseksüel, daha fazlaca ruhsal eğilimler için belirleyici bir sözdür. Kişinin davranışlarından epey iç dünyasında kendisini karşı cinsten biri üzere görmesi, hissetmesidir. Bu yüzden transseksüel bireyleri dış görünüşlerinden belirlemek kelam konusu değildir. Zira bireyler, kendilerini karşı cinsten hissettiklerini dış görünüşlerine her vakit yansıtmazlar. Transseksüellik cinsiyete dair kimliği söz eder; bireylerin cinsel yönelimi ile alakası yoktur. Transseksüel bir birey, heteroseksüel, biseksüel yahut eşcinsel olabilir. *Halk içinde travesti, ameliyatla bayan olmamış, sırf dış görünümü ve davranışlarıyla bayan kimliğine bürünenleri; transseksüel ise giysi ve davranışlardan öte ameliyatla bayan olanları tanımlamak için kullanılan yerleşmiş sözlerdir. halbuki her iki cinsiyet için de geçerli olmak üzere, kişinin cinsiyet geçişi ameliyatı olması ya da olmaması tanımlamalarda belirleyici özellik olmamalıdır. Kişinin kendisini nasıl hissettiği üzerinden getirdiği tanımlamanın temel alınması gerekir.
TRANSGENDER:Herhangi bir cerrahi müdahale geçirmiş yada geçirmemiş bayan yahut erkeklerden biyolojik cinsiyetine ve görünümüne bir biçimde müdahale edenlerin tamamını kapsayacak biçimde, İngilizce bir tanımlama olup Türkçe ’deki travesti ve transseksüel tanımlamalarının ikisini de kapsar. İngilizcede LGBT kısaltmasındaki T’dir. Yurtharicinde yaygın olarak kullanılmakla bir arada ülkemizde bu terim epey fazla yaygınlık kazanmamıştır.
HETEROSEKSİZM: Heteroseksüelliğin yegâne cinsel yönelim olduğunu ileri süren, öteki cinsel yönelimleri yok sayan, baskılayan ya da aşağılayan ideolojidir. Bayanlara yönelik ayrımcılık olan seksizmin (cinsiyetçilik), heteroseksüel olmayanlara yönelik halidir. Heteroseksizm, heteroseksüelliği bir mecburilik olarak görme ve biricik varoluş biçimi olarak dayatma halidir.
Heteroseksizm, Gordan’ın sosyoloji sözlüğündeki tanıma nazaran, ‘Karşı cinsten insanların bağa girdiği heteroseksü-elliğin aksisi olarak birebir cinsten insanların bağlantıya girdiği homoseksüelliğin yer aldığı bir dizi toplumsal arenada hete-11roseksüelliğe ayrıcalıklı rol atfedilen, fazlaca çeşitli toplumsal pratikleri (dilbilimselden fiziksele kamusal ve özel alanda açık ve üstü kapalı olarak) anlatan bir tabirdir. Heteroseksizm tek başına eşcinsellik karşısında konumlanan bir durum değildir.
HETERONORMATİVİTE: Heteroseksüelliğin olağan ve tek cinsel yönelim olarak görülmesi, toplumsal pahaların, kuralların ve hayat biçimlerinin herkes heteroseksüelmiş üzere kabul edilmesidir. İnsanların bayan ve erkek olarak ikiye ayrılmasını; cinsel ilişkilerin/evliliklerin yalnızca ve yalnızca karşı cinsiyetlere sahip şahıslar içinde olabileceğini ve her cinsiyetin kendine has rolleri olduğunu argüman eden inançlar, kanılar, normlar bütünüdür.
HOMOFOBİ: Genel manasıyla eşcinsellere ait olumsuz his, tavır ve davranışlar olarak tanımlanır. Homofobi, şahsi bir endişe ve irrasyonel bir inanç olmanın epeyce ötesinde kültür ve mana sistemleriyle, kurumlar ve toplumsal geleneklerle alakalı olarak ele alınması gereken politik bir alanda oluşan, kümeler ortası bir surece işaret eder. Homofobi, daha kişisel (kişilik, benlik algısı, bilişsel yapılar vb.) süreçlerin de etkilediği, eşcinsellerin ve biseksüellerin bir dış küme olarak kavramsallaştırılması kararında oluşan ve belli stereotiplerin eşlik ettiği bir kümeler ortası bağ ideolojisi olarak görülebilir. Homofobik ideoloji zaten 12şahsi bir özellik olarak değil, makul bir sosyo-kültürel bağlam ortasında oluşur. Kültürel ve ferdî şartlar ve süreçlere dayalı bütün köklerine karşın bir hayli toplumsal psikolog, homofobinin ırkçılık ve seksizm(cinsiyetçilik) temasları ortasında anlaşılabileceğini düşünür. Homofobi bu manada seksizmin kıymetli bir uzantısıdır. Heteroseksüellikten farklı cinsel yönelimlere sahip insanlara karşı şiddet, erkekliğin, bir manada cinsiyetçi kullanmasıyla “insanlığın korunması ve kontrolü” için bir düzenek haline gelir.
TRANSFOBİ: Travesti ve transseksüellere yönelik önyargı ve nefreti anlatır. Biyolojik cinsiyetinden dolayı kendisinden beklenen seksüel ve toplumsal rollere uymayarak cinsiyet değiştirenlere karşı bir cins tasa ve kaygı sözüdür.
KAOSGL: Kaos GL kümesi kurulduğundan itibaren Kaos GL mecmuasını çıkarmakta olan bir LGBTİ derneğidir. . Eylül 2000 tarihinden beri de Kaos Kültür Merkezi’nde kültürel etkinlikler, toplantılar, sinema gösterimleri düzenlemekte olup birinci LGBT kütüphanesini de oluşturmuştur. Ayrıyeten toplumsal hizmetlerden psikolojiye, hukuktan mülteci alanına kadar birfazlaca mevzuda danışmanlık ve hizmet vermektedir. 2006 yılından beri Milletlerarası Homofobi Zıddı Buluşmayı organize eden Kaos GL Balkan, Kafkas ve Orta doğu ülkelerinde çalışma yürüten mahallî homofobi aksisi örgütlerin deneyim paylaşımı ve bir ortada gayret çatısı Homofobiye Karşı Bölgesel Ağ çalışmasının da kurucusu ve örgütleyicisidir.
SPoD:Sosyal Siyasetler Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışmaları Derneği yahut kısa ismiyle SPoD, 21 Eylül 2011 tarihinden itibaren Beyoğlu’nda bulunan dernek merkezinin kurulmasıyla birlikte çalışmalarına başlamış, Türkiye’de toplumun her alanında yaşanan ve özelde cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği temelli şiddet, baskı, toplumsal dışlanma ve ayrımcılığa karşı çaba eden bir LGBT derneğidir. Dernek yeni kurulmasına rağmen, Türkiye’de LGBTİQ+ bireylere yönelik nefret cürmü ve nefret cinayeti meselai taşıyan birfazlaca davanın savunuculuğunu üstlenmiştir.
TRANS-X TURKEY:Trans X Türkiye, Türkiye’deki trans bireyler hakkında ve onların haklarını desteklemek için oluşturulan bir internet portalıdır. Bu portal trans bakış açısı ile geliştirilmiştir ve trans bireyler tarafınca gerçekleştirilecektir.
İstanbul LGBTT Dayanışma Derneği, Trans X Projesi’nin ana partnerlerinden birisidir.
LİSTAG: Lezbiyen Gey Biseksüel Trans İnterseks Bireylerin Aileleri ve Yakınları Derneği yahut özetlemek gerekirse LİSTAG, LGBT bireylerin aile ve yakınlarına dayanak olmak için kurulmuş bir dernektir. Küme nizamlı olarak toplantılar yapmakta, LGBTİQ+ bireylerin yakınlarını buluşturmakta, onların ve toplumun LGBTİQ+ ve homofobi konusunda bilgilenmesi ve bilinçlenmesi tarafında faaliyetlerde bulunmaktadır.
İSTANBUL LGBTT:Transların haklarını gözeten ve onlara ruhsal manevi yardım yapmayı amaçlayan trans sığınma meskenleri açan bir toplumsal yardım derneği.
HAZIRLAYAN
Büşra Saltan
Derya Şahin
Ezgi Öztürk
Yusuf Engin
KAYNAKÇA
ŞAHİN Salih, (2015) Çalışma ve Toplumsal Güvenlik İçin LGBT Hakları El Kitabı, 1, Kaos GL Ankara,2015.
ŞAHİN Salih, (2015) İçişleri Bakanlığı İçin LGBT Hakları El Kitabı, 1, Kaos GL Ankara,2015
.
YALÇIN Sezen, ŞAPKA Deniz, AKIN Mehmet, EKİNCİ Sultan, (2014), Lokal Siyasette LGBTİ Hakları, Cansu Atlay, 1, SPoD, İstanbul, 2014.
KARSAY Dodo, (2015), Trans Aktivistler İçin BM Savunuculuğu El Kitabı, Emirhan Deniz Çelebi, 1, Detay Basım Konutu, Ankara, 2017.
Okumaya devam et...