TOPLUMSAL FOBİ
Toplumda, her 10 bireyden birinde görülen, ekseriyetle 15-25 yaşları içinde başlayan,
kronik ve ilerleyici bir rahatsızlık olan toplumsal fobi (sosyal anksiyete) genel manasıyla;
utanmaktan, küçük düşmekten, rezil olmaktan, toplumsal ortamlarda öbürleri tarafınca
olumsuz değerlendirilmekten ağır biçimde korkma ve korkulan durumlardan
kaçınma eğilimi ile tanımlanabilecek yaygın bir anksiyete (kaygı) bozukluğudur.
Fobik ortamlarda en sık karşılaşılan fizikî belirtiler
yüz kızarması
çarpıntı
titreme
terleme
kaslarda gerginlik
karında huzursuzluk hissi ağız kuruluğu
ateş basması ya da üşüme hissi
başta basınç hissi ya da baş ağrısı
Toplumsal fobisi olanlar genelde aşağıdaki durumlarda toplumsal fobi belirtilerini ağır
olarak yaşarlar
Toplum ortasında konuşmak
Otorite durumundaki şahıslarla birlikte olma
Bir iş yaparken diğeri tarafınca izlenmek
Biriyle tanışmak
Kendisine latife yapılması, takılınması
Kalabalıkta yemek yemek
Kalabalıkta telefonla konuşmak
Genel tuvaletleri kullanmak
Konuk kabul etme
Oburlarının önünde yazı yazmak
Toplumsal fobi özgül ve yaygın olmak üzere iki farklı biçimde görülmektedir. Özgül
toplumsal fobi, üstte belirtilen durumların bir ya da birkaçında, çoklukla performans
gösterilmesi gereken durumlarda dehşet duyulması ve bu durumlardan kaçınılmasıdır.
Yaygın toplumsal fobi ise; kişilerarası münasebet gerektiren ya da diğeri tarafınca
izlenebileceklerini düşündüren çabucak her ortamda endişe duymak ve kaçınmaktır.
Korkulan durumlardan kaçınma davranışı toplumsal fobik bireylerde epeyce barizdir ve
kimi vakit tam bir toplumsal yanlızlıkla sonuçlanabilir. Birey korkulan durumlardan kaçınmak
için bir grup davranışlar stantlar.
Örneğin;
Ne söyleyeceğini zihninde tekrar edip gerçek sözleri seçmeye çalışmak
Yavaş, sessiz yada hayli süratli konuşmak
Yüzünü eliyle gizleme davranışlarını sık yapmak, yüzünü örten saç modeli seçmek
Bedenin pek epeyce yerini kapatan kıyafetler giymek
Kendinden ve hislerinden bahsetmemek, görüşlerini tabir etmemek
Meydan okuyucu ve reddedici bir tavra girmemek. Her vakit kabullenici, ortama
uyan bir tutum edinmek
İnançlı bir bireye yada yere yapışmak
Toplumsal ortamlarda bulunduğunda daima kaçış yolunu gözlemek
hiç bir vakit ortama tam manasıyla dahil olmamak, dışarıda kalmak, pasif bir rol
üstlenmek.
Toplumsal fobinin; utangaçlık ve utangaç kişilik bozukluğundan ayırt edilmesi pek
kıymetlidir. Toplumsal fobi, utangaçlığın ötesinde bir durumdur. Utangaçlık, rahatsızlık
verici ve güzel olmayan ama yeti yıkımına yol açmayan bir kavram olarak tanımlanır.
Toplumsal fobi ise; kendi isteklerini açıkça ortaya koyamama, oburlarının beklentilerine
fazla ehemmiyet verme, hayır diyememe, çok derecede kendinin farkında olma, kendini
fazla eleştirme, kendi yanlışlarını gözünde fazla büyütme, incelendiği niyeti ile
kalabalık ortamlarda göz önünde bulunmaktan rahatsızlık duyma üzere eğilimleri
kapsayan ve muhakkak oranda toplumsal ve mesleksel yeti yıkımına yol açan bir kavram olarak
tanımlanır. Utangaç kişilik bozukluğu ise; toplumsal fobinin daha ağır bir görünümü
olarak düşünülebilir. Kendine itimat eksikliği ve düşük öz hürmet, toplumsal maharetlerde
yetersizlik inancı, kabul bakılırsaceğinden emin olmadıkça toplumsal bağa girmekten
kaçınma üzere belirtileri kapsar.
Toplumda yapılan epidemiyolojik çalışmalar, toplumsal fobinin bayanlarda erkeklerden 2
kat daha epey görüldüğüne işaret etmektedir. Fakat, klinik örneklemde toplumsal fobinin
bayanlarla erkeklerde eşit görüldüğü gözlenmektedir. Toplumda yapılan çalışmalarla,
klinik örneklemlerle yapılan çalışmalar içindeki bu fark, bayanlarla adamların
durumlarına ahenkte farklı stratejiler kullanmalarıyla ilgili olabilir. Örneğin, erkekler
toplumsal fobileriyle baş etmede alkol kullanmasına daha epeyce başvurdukları için toplumda
yapılan araştırmalarda toplumsal fobileri saptanamıyor olabilir zira daha fazlaca alkol
sorunları ön planda olmaktadır. Öte yandan, toplumsal fobik bayanlar ise, toplumsal
rollerini kısıtlayarak meskende kalmayı tercih ediyor ve tedavi için başvurmadıklarından
klinik datalara dahil edilmiyor olabilirler.
Bir öbür değerli nokta da, tipik başlangıç yaşı 15-25 olan toplumsal fobinin tedavisine 30
yaşından daha sonra başvurulmasıdır. Toplumsal fobisi olan bireyler, depresyon, alkol-madde
bağımlılığı vb. bozuklular tabloya eklenmeden ekseriyetle tedaviye başvurmazlar
zira toplumsal fobinin tabiatında var olan olumsuz değerlendirilme korkusu, yardım
alma davranışını engelleyen bir faktördür. Ayrıyeten, toplumsal fobiye en hayli eşlik eden
depresyon, alkol-madde bağımlılığı ve intihar riski kolay kolay tanınıp tedavi edilmekte,
fakat toplumsal fobi, yani altta yatan temel tablo atlanabilmektedir.
Toplumsal fobik bireylerin kendi davranışları ve diğerlerinin bu davranışlarını yargılama
biçimlerine ait fonksiyonel olmayan birtakım fikir ve inançları vardır. Buna bakılırsa;
Kişi performans sergiler–> öbürleri tarafınca olumsuz değerlendirileceğine inanır –
-> tasa oluşur –> performans düşer –> toplumsal fobinin şidddeti artar –> toplumsal
performans daha da bozulur.
bu biçimdece birey kendini bir kısır döngünün ortasında bulur. Bu kısır döngünün devamına
niye olan bir diğer etken de, toplumsal fobik bireylerin olumsuz değerlendirileceklerine
ait fikir ve inançlarına ispat bulabilmek için dikkatlerini seçici olarak
aksiliklere odaklamaları ve çok şahsi farkındalıklarıdır. Diğer bir deyişle;
toplumsal fobikler:
Güvenlik davranışlarıyla kendilerini dış toplumsal ortamdan yalıtırlar ve dikkatleri
kendilerine ağırlaşır
Öteki beşerlerle karşılaştırıldığında bulundukları ortamdaki detayları daha az
hatırlarlar
Ayrıyeten başka insanların yüz sözlerini daha olumsuz algılarlar
Sonuç olarak kendileri hakkında epey şey bilmelerine karşın kendileri haricindeki
şeyler hakkında fazlaca az şey bilirler
Ortadaki boşlukları da toplumsal anksiyeteyle bağlantılı imgelerle doldururlar.
Ekseriyetle toplumsal fobik bireylerin fonksiyonel olmayan fikir ve inançları 5 temel
kümede toplanabilir. Bunlar:
1) Toplumsal anksiyete oluşturan ortamda fizikî bir belirti yahut utandırıcı bir davranış
ortaya çıkacak (örn: kızarma, titreme, kekeleme vb.)
2) Bu fizikî belirti yahut davranış, ortamdaki başka şahıslar tarafınca fark edilecek
3) Ortamdaki şahıslar bu belirti yahut davranış ile ilgili olumsuz kıymetlendirme
yapacaklar.
4) Olumsuz kıymetlendirme yalnızca davranışa değil, bireyin kişiliğine genellenecek ve
birey o ortamda reddedilecek yahut istenmeyecek.
5) Kişi felaketleştirme yaparak kendini bedelsiz hissedecek.
Toplumsal fobik bireylerde temelde 2 inanç vardır: a) her seferinde birebir şeyler olacak
(olasılık öngörüsü), b) bana aptal, olağandışı, bir işe yaramaz vb. diyecekler (bedel
öngörüsü). Lakin bu iki çekirdek biliş batılı toplumlardaki toplumsal fobinin temel
bilişsel yapısını açıklayabilmekte, doğulu toplumlardaki yapıyı açıklamakta eksik
kalmaktadır. Son vakit içinderda 3. alternatif biliş olarak “başkalarına rahatsızlık verme”
diye isimlendirilen, kişinin bağlı olduğu topluluğu küçük düşürme, topluluğa utanç
getirme topluluk tarafında red ve dışlanma telaşını içeren bu çekirdek biliş kümesi
toplumsal fobinin üniversal bilişsel formülasyonuna eklenmektedir. Örneğin, Türk
toplumunda hayli sık görülen “başkalarının yanında bizi utandırma” telaffuzları bu
bilişi desteklemektedir. Batılı bireyci topluluklardaki toplumsal fobik benliğine yönelmiş
olumsuz bilişlerle uğraşırken, kollektivist toplumlarda toplumsal fobik ilişkin olduğu
topluluğa olumsuz gerilim getirmenin suçluluğuyla baş etmeye çalışır. Bu yüzden
toplumumuzdaki toplumsal fobi hadiselerini daha düzgün anlayabilmek için daha evvel
değinilen ‘olasılık öngörüsü’ ve ‘bedel öngörüsüne’ ek olarak ‘başkalarına rahatsızlık
verme’ çekirdek bilişi de göz önünde bulundurulmalıdır.
Sonuç olarak, erken başlangıcı ve süreğenliği olan, her 10 bireyden birinde görülen,
tedavi edilmediğinde bireyin iş, toplumsal ve özel hayatını kısıtlayan, ömür kalitesini
bozan, birlikteinde çoğunlukla alkol-madde berbata kullanmasını, depresyonu ve intihar
riskini taşıyan toplumsal fobi tanınır tanınmaz, tesirli tedavi için gerekli teşebbüslerin
yapılması faydalı olacaktır.
UZM. PSK. SERRA KAMPEAS
Okumaya devam et...
Toplumda, her 10 bireyden birinde görülen, ekseriyetle 15-25 yaşları içinde başlayan,
kronik ve ilerleyici bir rahatsızlık olan toplumsal fobi (sosyal anksiyete) genel manasıyla;
utanmaktan, küçük düşmekten, rezil olmaktan, toplumsal ortamlarda öbürleri tarafınca
olumsuz değerlendirilmekten ağır biçimde korkma ve korkulan durumlardan
kaçınma eğilimi ile tanımlanabilecek yaygın bir anksiyete (kaygı) bozukluğudur.
Fobik ortamlarda en sık karşılaşılan fizikî belirtiler
yüz kızarması
çarpıntı
titreme
terleme
kaslarda gerginlik
karında huzursuzluk hissi ağız kuruluğu
ateş basması ya da üşüme hissi
başta basınç hissi ya da baş ağrısı
Toplumsal fobisi olanlar genelde aşağıdaki durumlarda toplumsal fobi belirtilerini ağır
olarak yaşarlar
Toplum ortasında konuşmak
Otorite durumundaki şahıslarla birlikte olma
Bir iş yaparken diğeri tarafınca izlenmek
Biriyle tanışmak
Kendisine latife yapılması, takılınması
Kalabalıkta yemek yemek
Kalabalıkta telefonla konuşmak
Genel tuvaletleri kullanmak
Konuk kabul etme
Oburlarının önünde yazı yazmak
Toplumsal fobi özgül ve yaygın olmak üzere iki farklı biçimde görülmektedir. Özgül
toplumsal fobi, üstte belirtilen durumların bir ya da birkaçında, çoklukla performans
gösterilmesi gereken durumlarda dehşet duyulması ve bu durumlardan kaçınılmasıdır.
Yaygın toplumsal fobi ise; kişilerarası münasebet gerektiren ya da diğeri tarafınca
izlenebileceklerini düşündüren çabucak her ortamda endişe duymak ve kaçınmaktır.
Korkulan durumlardan kaçınma davranışı toplumsal fobik bireylerde epeyce barizdir ve
kimi vakit tam bir toplumsal yanlızlıkla sonuçlanabilir. Birey korkulan durumlardan kaçınmak
için bir grup davranışlar stantlar.
Örneğin;
Ne söyleyeceğini zihninde tekrar edip gerçek sözleri seçmeye çalışmak
Yavaş, sessiz yada hayli süratli konuşmak
Yüzünü eliyle gizleme davranışlarını sık yapmak, yüzünü örten saç modeli seçmek
Bedenin pek epeyce yerini kapatan kıyafetler giymek
Kendinden ve hislerinden bahsetmemek, görüşlerini tabir etmemek
Meydan okuyucu ve reddedici bir tavra girmemek. Her vakit kabullenici, ortama
uyan bir tutum edinmek
İnançlı bir bireye yada yere yapışmak
Toplumsal ortamlarda bulunduğunda daima kaçış yolunu gözlemek
hiç bir vakit ortama tam manasıyla dahil olmamak, dışarıda kalmak, pasif bir rol
üstlenmek.
Toplumsal fobinin; utangaçlık ve utangaç kişilik bozukluğundan ayırt edilmesi pek
kıymetlidir. Toplumsal fobi, utangaçlığın ötesinde bir durumdur. Utangaçlık, rahatsızlık
verici ve güzel olmayan ama yeti yıkımına yol açmayan bir kavram olarak tanımlanır.
Toplumsal fobi ise; kendi isteklerini açıkça ortaya koyamama, oburlarının beklentilerine
fazla ehemmiyet verme, hayır diyememe, çok derecede kendinin farkında olma, kendini
fazla eleştirme, kendi yanlışlarını gözünde fazla büyütme, incelendiği niyeti ile
kalabalık ortamlarda göz önünde bulunmaktan rahatsızlık duyma üzere eğilimleri
kapsayan ve muhakkak oranda toplumsal ve mesleksel yeti yıkımına yol açan bir kavram olarak
tanımlanır. Utangaç kişilik bozukluğu ise; toplumsal fobinin daha ağır bir görünümü
olarak düşünülebilir. Kendine itimat eksikliği ve düşük öz hürmet, toplumsal maharetlerde
yetersizlik inancı, kabul bakılırsaceğinden emin olmadıkça toplumsal bağa girmekten
kaçınma üzere belirtileri kapsar.
Toplumda yapılan epidemiyolojik çalışmalar, toplumsal fobinin bayanlarda erkeklerden 2
kat daha epey görüldüğüne işaret etmektedir. Fakat, klinik örneklemde toplumsal fobinin
bayanlarla erkeklerde eşit görüldüğü gözlenmektedir. Toplumda yapılan çalışmalarla,
klinik örneklemlerle yapılan çalışmalar içindeki bu fark, bayanlarla adamların
durumlarına ahenkte farklı stratejiler kullanmalarıyla ilgili olabilir. Örneğin, erkekler
toplumsal fobileriyle baş etmede alkol kullanmasına daha epeyce başvurdukları için toplumda
yapılan araştırmalarda toplumsal fobileri saptanamıyor olabilir zira daha fazlaca alkol
sorunları ön planda olmaktadır. Öte yandan, toplumsal fobik bayanlar ise, toplumsal
rollerini kısıtlayarak meskende kalmayı tercih ediyor ve tedavi için başvurmadıklarından
klinik datalara dahil edilmiyor olabilirler.
Bir öbür değerli nokta da, tipik başlangıç yaşı 15-25 olan toplumsal fobinin tedavisine 30
yaşından daha sonra başvurulmasıdır. Toplumsal fobisi olan bireyler, depresyon, alkol-madde
bağımlılığı vb. bozuklular tabloya eklenmeden ekseriyetle tedaviye başvurmazlar
zira toplumsal fobinin tabiatında var olan olumsuz değerlendirilme korkusu, yardım
alma davranışını engelleyen bir faktördür. Ayrıyeten, toplumsal fobiye en hayli eşlik eden
depresyon, alkol-madde bağımlılığı ve intihar riski kolay kolay tanınıp tedavi edilmekte,
fakat toplumsal fobi, yani altta yatan temel tablo atlanabilmektedir.
Toplumsal fobik bireylerin kendi davranışları ve diğerlerinin bu davranışlarını yargılama
biçimlerine ait fonksiyonel olmayan birtakım fikir ve inançları vardır. Buna bakılırsa;
Kişi performans sergiler–> öbürleri tarafınca olumsuz değerlendirileceğine inanır –
-> tasa oluşur –> performans düşer –> toplumsal fobinin şidddeti artar –> toplumsal
performans daha da bozulur.
bu biçimdece birey kendini bir kısır döngünün ortasında bulur. Bu kısır döngünün devamına
niye olan bir diğer etken de, toplumsal fobik bireylerin olumsuz değerlendirileceklerine
ait fikir ve inançlarına ispat bulabilmek için dikkatlerini seçici olarak
aksiliklere odaklamaları ve çok şahsi farkındalıklarıdır. Diğer bir deyişle;
toplumsal fobikler:
Güvenlik davranışlarıyla kendilerini dış toplumsal ortamdan yalıtırlar ve dikkatleri
kendilerine ağırlaşır
Öteki beşerlerle karşılaştırıldığında bulundukları ortamdaki detayları daha az
hatırlarlar
Ayrıyeten başka insanların yüz sözlerini daha olumsuz algılarlar
Sonuç olarak kendileri hakkında epey şey bilmelerine karşın kendileri haricindeki
şeyler hakkında fazlaca az şey bilirler
Ortadaki boşlukları da toplumsal anksiyeteyle bağlantılı imgelerle doldururlar.
Ekseriyetle toplumsal fobik bireylerin fonksiyonel olmayan fikir ve inançları 5 temel
kümede toplanabilir. Bunlar:
1) Toplumsal anksiyete oluşturan ortamda fizikî bir belirti yahut utandırıcı bir davranış
ortaya çıkacak (örn: kızarma, titreme, kekeleme vb.)
2) Bu fizikî belirti yahut davranış, ortamdaki başka şahıslar tarafınca fark edilecek
3) Ortamdaki şahıslar bu belirti yahut davranış ile ilgili olumsuz kıymetlendirme
yapacaklar.
4) Olumsuz kıymetlendirme yalnızca davranışa değil, bireyin kişiliğine genellenecek ve
birey o ortamda reddedilecek yahut istenmeyecek.
5) Kişi felaketleştirme yaparak kendini bedelsiz hissedecek.
Toplumsal fobik bireylerde temelde 2 inanç vardır: a) her seferinde birebir şeyler olacak
(olasılık öngörüsü), b) bana aptal, olağandışı, bir işe yaramaz vb. diyecekler (bedel
öngörüsü). Lakin bu iki çekirdek biliş batılı toplumlardaki toplumsal fobinin temel
bilişsel yapısını açıklayabilmekte, doğulu toplumlardaki yapıyı açıklamakta eksik
kalmaktadır. Son vakit içinderda 3. alternatif biliş olarak “başkalarına rahatsızlık verme”
diye isimlendirilen, kişinin bağlı olduğu topluluğu küçük düşürme, topluluğa utanç
getirme topluluk tarafında red ve dışlanma telaşını içeren bu çekirdek biliş kümesi
toplumsal fobinin üniversal bilişsel formülasyonuna eklenmektedir. Örneğin, Türk
toplumunda hayli sık görülen “başkalarının yanında bizi utandırma” telaffuzları bu
bilişi desteklemektedir. Batılı bireyci topluluklardaki toplumsal fobik benliğine yönelmiş
olumsuz bilişlerle uğraşırken, kollektivist toplumlarda toplumsal fobik ilişkin olduğu
topluluğa olumsuz gerilim getirmenin suçluluğuyla baş etmeye çalışır. Bu yüzden
toplumumuzdaki toplumsal fobi hadiselerini daha düzgün anlayabilmek için daha evvel
değinilen ‘olasılık öngörüsü’ ve ‘bedel öngörüsüne’ ek olarak ‘başkalarına rahatsızlık
verme’ çekirdek bilişi de göz önünde bulundurulmalıdır.
Sonuç olarak, erken başlangıcı ve süreğenliği olan, her 10 bireyden birinde görülen,
tedavi edilmediğinde bireyin iş, toplumsal ve özel hayatını kısıtlayan, ömür kalitesini
bozan, birlikteinde çoğunlukla alkol-madde berbata kullanmasını, depresyonu ve intihar
riskini taşıyan toplumsal fobi tanınır tanınmaz, tesirli tedavi için gerekli teşebbüslerin
yapılması faydalı olacaktır.
UZM. PSK. SERRA KAMPEAS
Okumaya devam et...