Panik atak ve panik bozukluk farklı ruhsal problemlerdir. Panik atak, beklenmedik bir vakitte ortaya çıkan, kalp çarpıntısı, terleme, baş dönmesi, titreme, nefes darlığı, göğüs ağrısı, bulantı ya da karın ağrısı, uyuşma, derealizasyon (çevreye yabancılaşma) ya da depersonalizasyon (kendine yabancılaşma) üzere bedensel belirtilerin yanında çıldırma ve mevt korkusu üzere dakikalar ortasında doruğa ulaşan, sakinken ya da dertli bir anda gerçekleşen ağır bir endişe, içsel bir ıstırabın bastırdığı durumdur. Panik bozukluk ise, bir dahaleyen beklenmedik panik ataklar ile bir arada ataklardan daha sonra en az bir ay müddetle öbür panik ataklarının olacağı ve bunların mümkün sonuçları ile ilgili olarak daima kaygılanma (beklenti anksiyetesi) ve panik atak geçirmekten kaçınmak için planlanmış davranış değişikleri ile giden bozukluktur.
Panik atak, kişinin bir olayı, ruh halini ya da doğal-normal bir bedensel duyumunu felaketleştirerek yanlış yorumlamasıyla başlar. Öncelikle dışsal ve içsel etkenler panik atağı tetiklerler. Sigara, kafein, idman, sıcak hava, kalabalık ortamlar, heyecanlandıran bir olay, yavaşça hiperventilasyon (sık ve yüzeysel nefes alma) üzere biroldukca dışsal ve içsel etkenin varlığıyla vücutta oluşan kalp çarpıntısı, nefes daralması, baş dönmesi, terleme üzere bedensel duyumları, kişi felaketleştirici fikirlerle yanlış yorumlar. Kafeinin yol açtığı kalp çarpıntısı, idmanla bir arada hızlanan nabız ve ortaya çıkan yorgunluk, kalabalık ve sıcak bir ortamın yol açtığı terleme üzere bedensel belirtiler, kişinin bu bedensel duyumlarını felaketleştirerek ‘bana makûs bir şeyler oluyor.’’, ‘’kalbim hayli süratli çarpıyor, göğsüm ağrıyor, kalp krizi geçiriyorum.’ üzere kanılarla yorumlamasına yol açar. Bu niyetlerle birlikte kişinin dert düzeyi artar, vücudunda neler olup bittiğini anlamak için bedensel duyumlarına daha epey odaklanır ve dert düzeyi giderek artmaya devam eder.
Kaygı düzeyi arttığında ise fizikî belirtiler evrimsel olarak şiddetlenmeye meyillidir. Kişinin rastgele bir olay karşısında duyduğu dehşet, korku ve gerilim evrimsel olarak vücudu, kişinin algıladığı tehdide karşı korumak için harekete geçirir. Geçmişte insanların kendilerinden büyük bir hayvanla müsabaka anlarında olduğu üzere, vücut ilkel ve doğuştan gelen bir reaksiyonla kişiyi tehditten korumak için harekete geçer. Kişiyi savaş ya da kaç reaksiyonu için hazırlar. Mümkün bir tehdide karşı kan, hareketi sağlayacak olan baldır, kol üzere kaslara yönlendirilir. Dokuların oksijen muhtaçlığı için daha fazla kan akışı gerekir, ötürüsıyla kalp atış suratı artar ve kan akımı hızlanır. Rastgele bir kesilmeye karşı kanama riskinin azalması için el ve ayak parmaklarından kan çekilir, bu da parmaklarda uyuşmaya ve karıncalanmaya sebep olur. Göz bebekleri genişler, akciğerin kapasitesi artar. Bu belirtiler, evrimsel olarak organizmayı savaş-kaç-don yansısına hazırlamak için ortaya çıkar. ötürüsıyla kişinin fizikî belirtilerine odaklanarak daha fazla dert duymasıyla kişi, aslında arttığı için korktuğu kalp atış suratını, daha fazla artırır.
Nefes alamadığını düşünerek sık sık yaptığı nefes alma süreci olan hiperventilasyonda ise, aslında emel dokulardaki oksijen muhtaçlığını gidermektir. Lakin süratli ve yüzeysel bir biçimde alınan nefesler kandaki oksijen düzeyini arttırırken, karbondioksit düzeyini düşürür. Bu durumda kan damarlarında daralmaya ve büzülmeye yol açar, beyne giden kan ve oksijen ölçüsü azalır. Bu azalmaya bağlı olarak da, baş dönmesi, bulanık görme, sersemlik, nefes darlığı, etrafa ve kendine yabancılaşma üzere belirtiler ortaya çıkar. Daha fazlaca oksijen alınmasına karşılık vücudun belirli bölgelerine giden oksijen ölçüsü da azalır. Bu durumda da kollarda ve bacaklarda uyuşma ve iğnelenme, kalp atış suratında artış, hissizlik üzere belirtiler oluşur.
Sonuç olarak kişinin sadece olağan bir bedensel değişikliğe odaklanarak girdiği gerilim ve hissettiği telaşla birlikte, ‘kötü bir şey olacak.’, ‘kalp krizi geçireceğim.’ üzere felaketleştirici fikirlerini aktive etmesiyle, vücut gerçek bir tehdit olduğunu sanarak savaş ya da kaç reaksiyonunu hazırlar. Bu savaş ya da kaç yansısının ise bedenimizdeki tesirlerini kişi yeniden ‘fiziksel belirtilerim arttı, katiyetle kalp krizi geçireceğim.’, ‘bayılacağım, çıldıracağım.’ halinde algılamaya devam eder ve kendisini bir kısır döngüye sokmuş olur. Aşağıda yer alan panik atak şeması, olaylar zincirini açıklamaktadır.
Panik atak sırasında, kişinin düşündüğü bayılma korkusu ise gerçekleşebilecek bir durum değildir. Bir kişinin bayılabilmesi için kan basıncının düşmesi gerekir. Bu da beynin organizmayı müdafaa sistemlerinden biridir. Örneğin bir kaza anında bireydeki kanamayı yavaşlatmak için beynin muhafaza düzeneği devreye girerek, kalbin daha yavaş çalışması ve kanı daha yavaş pompalaması için kan basıncını düşürür. Panik atakta ise, korkuyla tetiklenen savaş-kaç yansısı ötürüsıyla beyin vücudu harekete geçirir. Dokuların gereksinimi için daha fazla kan pompalanır, ötürüsıyla kan basıncı yükselir. Sonuç olarak bayılmanın gerçekleşebilmesi için kan basıncının düşmesi gerekir fakat panik atakta kan basıncı yüksektir. ötürüsıyla bayılma gerçekleşmez.
Kişinin atağı ise, ortalama 10 dakika ortasında doruk noktasına ulaşırken, bir daha ortalama 30 dakika sürer. Atak zaten ya da kişinin atak sırasında onu sakinleştiren bir kişiyi aramak üzere güvenlik sağlayıcı ya da bulunduğu ortamdan uzaklaşma üzere kaçma-kaçınma davranışlarını yapmasıyla sona erer. Burada unutulmaması gereken nokta, vücudun bir süre daha sonra savaş-kaç reaksiyonunu kâfi bakılırsarek kişi bir şey yapmasa bile vücudu tekrar rahatlama-gevşeme moduna geri döndüreceğidir. Yani, anksiyete hali sonsuza dek sürmez.
Öncelikle rastgele fizikî bir hastalığın olmadığını muayene olarak teyit etmek birinci adım olmalıdır. Zira fizikî birtakım hastalıklar panik atak belirtilerine niye olabilir. Örneğin; kan şekeri düşmesi, kansızlık, şeker hastalığı, tiroid hastalıkları, yüksek tansiyon vb. İkinci adım ise, kişinin panik atak döngüsü ile birlikte fonksiyonel olmayan felaketleştirici niyetlerinin ve telaşının vücuduna olan tesirlerini öğrenmesi kıymetlidir. Kişinin olağan günlük hayattaki bedensel belirtilerini tanıması, vücudundaki değişikliklere çok odaklanma halinin farkına vararak rastgele bir fizikî duyum hissettiğinde felaketleştirici düşünme biçimini aktive etmeden, korkusunu denetim altına alabilmesi amaçlanır. Bu adımların hepsi, alanında uzman uzman bir klinik psikolog tarafınca uygulanan bilişsel davranışçı terapi ile bir arada çözülebilmektedir.
Okumaya devam et...
Panik atak, kişinin bir olayı, ruh halini ya da doğal-normal bir bedensel duyumunu felaketleştirerek yanlış yorumlamasıyla başlar. Öncelikle dışsal ve içsel etkenler panik atağı tetiklerler. Sigara, kafein, idman, sıcak hava, kalabalık ortamlar, heyecanlandıran bir olay, yavaşça hiperventilasyon (sık ve yüzeysel nefes alma) üzere biroldukca dışsal ve içsel etkenin varlığıyla vücutta oluşan kalp çarpıntısı, nefes daralması, baş dönmesi, terleme üzere bedensel duyumları, kişi felaketleştirici fikirlerle yanlış yorumlar. Kafeinin yol açtığı kalp çarpıntısı, idmanla bir arada hızlanan nabız ve ortaya çıkan yorgunluk, kalabalık ve sıcak bir ortamın yol açtığı terleme üzere bedensel belirtiler, kişinin bu bedensel duyumlarını felaketleştirerek ‘bana makûs bir şeyler oluyor.’’, ‘’kalbim hayli süratli çarpıyor, göğsüm ağrıyor, kalp krizi geçiriyorum.’ üzere kanılarla yorumlamasına yol açar. Bu niyetlerle birlikte kişinin dert düzeyi artar, vücudunda neler olup bittiğini anlamak için bedensel duyumlarına daha epey odaklanır ve dert düzeyi giderek artmaya devam eder.
Kaygı düzeyi arttığında ise fizikî belirtiler evrimsel olarak şiddetlenmeye meyillidir. Kişinin rastgele bir olay karşısında duyduğu dehşet, korku ve gerilim evrimsel olarak vücudu, kişinin algıladığı tehdide karşı korumak için harekete geçirir. Geçmişte insanların kendilerinden büyük bir hayvanla müsabaka anlarında olduğu üzere, vücut ilkel ve doğuştan gelen bir reaksiyonla kişiyi tehditten korumak için harekete geçer. Kişiyi savaş ya da kaç reaksiyonu için hazırlar. Mümkün bir tehdide karşı kan, hareketi sağlayacak olan baldır, kol üzere kaslara yönlendirilir. Dokuların oksijen muhtaçlığı için daha fazla kan akışı gerekir, ötürüsıyla kalp atış suratı artar ve kan akımı hızlanır. Rastgele bir kesilmeye karşı kanama riskinin azalması için el ve ayak parmaklarından kan çekilir, bu da parmaklarda uyuşmaya ve karıncalanmaya sebep olur. Göz bebekleri genişler, akciğerin kapasitesi artar. Bu belirtiler, evrimsel olarak organizmayı savaş-kaç-don yansısına hazırlamak için ortaya çıkar. ötürüsıyla kişinin fizikî belirtilerine odaklanarak daha fazla dert duymasıyla kişi, aslında arttığı için korktuğu kalp atış suratını, daha fazla artırır.
Nefes alamadığını düşünerek sık sık yaptığı nefes alma süreci olan hiperventilasyonda ise, aslında emel dokulardaki oksijen muhtaçlığını gidermektir. Lakin süratli ve yüzeysel bir biçimde alınan nefesler kandaki oksijen düzeyini arttırırken, karbondioksit düzeyini düşürür. Bu durumda kan damarlarında daralmaya ve büzülmeye yol açar, beyne giden kan ve oksijen ölçüsü azalır. Bu azalmaya bağlı olarak da, baş dönmesi, bulanık görme, sersemlik, nefes darlığı, etrafa ve kendine yabancılaşma üzere belirtiler ortaya çıkar. Daha fazlaca oksijen alınmasına karşılık vücudun belirli bölgelerine giden oksijen ölçüsü da azalır. Bu durumda da kollarda ve bacaklarda uyuşma ve iğnelenme, kalp atış suratında artış, hissizlik üzere belirtiler oluşur.
Sonuç olarak kişinin sadece olağan bir bedensel değişikliğe odaklanarak girdiği gerilim ve hissettiği telaşla birlikte, ‘kötü bir şey olacak.’, ‘kalp krizi geçireceğim.’ üzere felaketleştirici fikirlerini aktive etmesiyle, vücut gerçek bir tehdit olduğunu sanarak savaş ya da kaç reaksiyonunu hazırlar. Bu savaş ya da kaç yansısının ise bedenimizdeki tesirlerini kişi yeniden ‘fiziksel belirtilerim arttı, katiyetle kalp krizi geçireceğim.’, ‘bayılacağım, çıldıracağım.’ halinde algılamaya devam eder ve kendisini bir kısır döngüye sokmuş olur. Aşağıda yer alan panik atak şeması, olaylar zincirini açıklamaktadır.
Panik atak sırasında, kişinin düşündüğü bayılma korkusu ise gerçekleşebilecek bir durum değildir. Bir kişinin bayılabilmesi için kan basıncının düşmesi gerekir. Bu da beynin organizmayı müdafaa sistemlerinden biridir. Örneğin bir kaza anında bireydeki kanamayı yavaşlatmak için beynin muhafaza düzeneği devreye girerek, kalbin daha yavaş çalışması ve kanı daha yavaş pompalaması için kan basıncını düşürür. Panik atakta ise, korkuyla tetiklenen savaş-kaç yansısı ötürüsıyla beyin vücudu harekete geçirir. Dokuların gereksinimi için daha fazla kan pompalanır, ötürüsıyla kan basıncı yükselir. Sonuç olarak bayılmanın gerçekleşebilmesi için kan basıncının düşmesi gerekir fakat panik atakta kan basıncı yüksektir. ötürüsıyla bayılma gerçekleşmez.
Kişinin atağı ise, ortalama 10 dakika ortasında doruk noktasına ulaşırken, bir daha ortalama 30 dakika sürer. Atak zaten ya da kişinin atak sırasında onu sakinleştiren bir kişiyi aramak üzere güvenlik sağlayıcı ya da bulunduğu ortamdan uzaklaşma üzere kaçma-kaçınma davranışlarını yapmasıyla sona erer. Burada unutulmaması gereken nokta, vücudun bir süre daha sonra savaş-kaç reaksiyonunu kâfi bakılırsarek kişi bir şey yapmasa bile vücudu tekrar rahatlama-gevşeme moduna geri döndüreceğidir. Yani, anksiyete hali sonsuza dek sürmez.
Öncelikle rastgele fizikî bir hastalığın olmadığını muayene olarak teyit etmek birinci adım olmalıdır. Zira fizikî birtakım hastalıklar panik atak belirtilerine niye olabilir. Örneğin; kan şekeri düşmesi, kansızlık, şeker hastalığı, tiroid hastalıkları, yüksek tansiyon vb. İkinci adım ise, kişinin panik atak döngüsü ile birlikte fonksiyonel olmayan felaketleştirici niyetlerinin ve telaşının vücuduna olan tesirlerini öğrenmesi kıymetlidir. Kişinin olağan günlük hayattaki bedensel belirtilerini tanıması, vücudundaki değişikliklere çok odaklanma halinin farkına vararak rastgele bir fizikî duyum hissettiğinde felaketleştirici düşünme biçimini aktive etmeden, korkusunu denetim altına alabilmesi amaçlanır. Bu adımların hepsi, alanında uzman uzman bir klinik psikolog tarafınca uygulanan bilişsel davranışçı terapi ile bir arada çözülebilmektedir.
Okumaya devam et...