Giriş
Günümüzde şiddet giderek artan ve önemli tehdit oluşturan bir olgu olarak karşımıza çıkabilmektedir. Şiddet biroldukca bilim kolu tarafınca açıklanmış bulunmasına karşın toplumsal ve tarihi süreçlerin değişiklik göstermesine bağlı olarak üzerinde uzmanlaşmış ortak bir tarif bulunmamaktadır. Kişiyi şiddete iten en tetikleyici hissin öfke olduğu kabul edilir. En dar manasıyla şiddet, kişinin kendi hedefleri doğrultusunda öteki bir şahısta fizikî olarak hasar oluşturmasıdır. Bu manasıyla şiddet, öfkenin davranışa bürünmesidir. Geniş perspektifte şiddet bireyde oluşan ruhsal hasarı da içerir. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) şiddeti; bireyin kendisine, diğerine, makul bir topluluk yahut kümeye yönelik yaralama, vefat, fizikî ziyan, birtakım gelişim bozuklukları yahut mahrumluk ile sonuçlanabilen, tehdit ya da fizikî sıkıntı kullanma halinde tanımlamaktadır (Haskan, 2009;Özgür, Yörükoğlu ve Otomobilci, 2011 ).
Şiddet eğilimi insanın hayat döngüsünde kimi devirlerde farklı derecelerde ortaya çıkabilir. Ergenlik periyodu de bu ömür sürecinde şiddet eğiliminin artış gösterdiği periyotlardan biri olarak görülür. Ergenliğe giriş devrinin kesin bir yaşı olmamakla birlikte ortalama on iki yaş civarı ergenliğe giriş devri olarak kabul edilmektedir. Bu yaş devri ülkemizde ortaokul düzebir daha denk gelmektedir. Yapılan biroldukca araştırma okul ortamında bilhassa ergenlerin yol açtığı şiddetin önemli boyutlarda olduğunu gözler önüne sermektedir. Okullardaki kalabalık sınıf mevcudu, öğrencilerin boş vakit içinderını geçirebilecekleri alternatif seçeneklerin bulunmayışı ve akademik başarısızlık öğrencileri şiddete yönlendiren faktörler içinde sıralanabilir. Ayrıyeten anne baba içindeki sözel ve fizikî tartışmalar, ebeveynlerinin etrafındaki beşerlerle olan münasebetlerindeki saldırgan tavırları ve mesken ortamında fazlaca fazla şiddet içerikli uyaranlara maruz kalınması gençlerde saldırganlık davranışının oluşmasına yol açabilir. Aile yaşantısında bu çeşit davranışları sorun çözmenin bir yolu olarak öğrenen öğrenciler akranları içinde rastgele bir sorunla karşılaştıklarında aileden öğrendikleri bu olumsuz reaksiyonları daha fazla sergileme eğilimindedirler. Bu bağlamda düşünüldüğünde öğrencilerin yaşadıkları ortam, kendilerine örnek aldıkları bireyler, ailelerde görülen geçim külfeti üzere faktörler öğrencilerin şiddet eğilimlerini ve ötürüsıyla suça teşvik oranlarını etkileyebilir. Bilhassa ergenlik devrinin başlarındaki şiddet eğilimi; ana-babaya karşı gelme, kelam dinlememe, sorumluluklarını yerine getirmeme üzere karakteristik davranışlarla kendini gösterir (Avcı ve Yıldırım, 2014; Göldağ, 2015; Haksan ve Yıldırım, 2012; Özgür, Yörükoğlu ve Otomobilci, 2011).
Öfke sıklıkla şiddet eğilimine yer oluşturan bir faktör olarak bilinir. Bilhassa ergenlik devrinde kişinin hayatış olduğu öfkenin niçini yüksek oranda engellenme davranışı olduğu söylenebilir. Engellenme, kişinin gerçekleştirmek istediği rastgele bir şeyi gerçekleştirememesinden kaynaklanmaktadır. Kişi engellendiğinde saldırganlık davranışları daha fazlaca ortaya çıkar. Ergenlik devrinde bireylerin öğretmenleri ve akranları tarafınca engellenmesi okuldaki ilgilerinde şiddete başvurmalarına yol açabilir. Bu durum okul başarısına tesir ederek aile ile öbür bir çatışmaya sebep olur ve bu döngü içerisinde kalan birey daha fazla engellenmiş hisseder (Karataş, 2008).
Şiddet eğilimini etkileyen en değerli faktörlerden biri olarak da kişinin ortasında hayatış olduğu etraf gösterilebilir. Değişen etraf yapısı ile bireyin şiddet eğilimi içinde münasebet olduğu görülmüştür. Kentsel alanlarda yaşanan geçim telaşı, işsizlik, yüksek hizmet maliyetleri, ekonomik buhranlar üzere meselelerin varlığı bireylerin ruh sıhhatini olumsuz etkilemekte; bu durum şiddet eğilimini ve hata oranını artırmaktadır (Karasu, 2008). Bu tıp faktörler toplumsal sınıflar içinde ekonomik açıdan derin uçurumların oluşmasına sebep olarak şiddet eğilimini arttırmaktadır (Avcı ve Yıldırım, 2014).
Bu çalışmanın hedefi İstanbul vilayetine bağlı gelişmişlik seviyesi faklı iki ilçenin ortaokul öğrencilerinin şiddet eğilimlerinde farklılık olup olmadığını gözlemlemektir. Buna ek olarak öğrencilerin şiddet eğilimi aile gelir seviyesi, anne baba eğitim seviyesi ve gelecek hakkındaki niyetleri üzere bağımsız değişkenlerle incelenmiştir. Öğrencilerin yaşadığı toplumsal ortam temel değişkeni oluşturmaktadır.
Yöntem
Katılımcılar
Bu araştırmada örneklem kümeleri İstanbul ilinin 2 farklı ilçesi olan Kadıköy ve Sultangazi devlet okullarındaki 6, 7 ve 8. sınıf ortaokul öğrencilerinden oluşmaktadır. Araştırmaya katılan toplam öğrenci sayısı 234 olup bu öğrencilerden 114’ü (%48,7) Kadıköy ilçesinde, 120’si (%51,3) Sultangazi ilçesinde eğitim görmektedir. Çalışmaya katılan öğrencilerden 112’si (%47,9) kız, 122’si (%52,1) erkek olup bu öğrencilerden 68’i (%29,1) 6.sınıf, 92’si (%39,3) 7.sınıf ve 74’ü (%31,6) 8. sınıftır. Öğrencilerden 95’i (%40,6) aile gelir seviyesini yeterli, 134’ü (%57,3) orta ve 5’i (%2,1) makus olduğunu belirtmiştir. Çalışmaya katılan öğrencilerden 12’si (%5,1) annesinin eğitiminin olmadığını, 81’i (%34,6) ilkokul mezunu, 43’ü (%18,4) ortaokul mezunu, 58’i (%25,2) lise mezunu ve 39’u (%16,7) üniversite mezunu olduğunu belirtirken 5’i (%2,1)’babasının eğitiminin olmadığını, 53’ü (%22,6) ilkokul, 70’i (%28,8) ortaokul, 66’sı (%28,2) lise ve 40’ı (%17,1) üniversite mezunu olduğunu belirtmiştir.
Araç- Gereç
Yapılan araştırmada şahsi bilgi formu ve Şiddet Eğilimi Ölçeği (ŞEÖ) kullanılmıştır. Ölçekteki 20 soru 4’lü likert tipi (1) ‘’hiç uygun değil’’ den, …, (4) ‘’fazlaca uygun’’ a değişen puanlama sistemi uygulanarak yapılmaktadır. Ölçekten elde edilecek en yüksek puan 80, en düşük puan 1’dir. Yüksek puan; öğrencilerin saldırganlık ve şiddet eğilimlerinin fazla olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin ölçekten aldıkları puanlara göre 1-20 ortası puan ‘’fazlaca az ‘’, 21-40 ortası puan ‘’az’’, 41-60 ortası puan ‘’fazla’’ ve 61-80 ortası puan ‘’oldukça fazla’’ şiddet eğilimi olarak kıymetlendirilmektedir.
Uygulama
Araştırmaya katılan Kadıköy ve Sultangazi ilçesi devlet okullarındaki öğrencilere 9 sorudan oluşan şahsi bilgi formu ve 20 sorudan oluşan Şiddet Eğilimi Ölçeği ders saatleri içerisinde verilip öğrencilerden bu anketi cevaplamaları istenmiştir. Öğrencilere verilen anketleri doldururken rastgele bir süre kısıtlamasına gidilmemiştir. Araştırma okulların birinci yarıyıl periyodunda uygulanmıştır.
Verilerin Analizi
Verilerin tahlilinde birinci vakit içinderda öğrencilerin yaşadıkları yerlerin şiddet eğilimine tesiri olup olmadığını incelemek için bağımsız örnek t-testi tahlili yapılmıştır. Cinsiyetin ve şahsi odaya sahip olup olmama durumunun incelenmesinde de bağımsız örnek t-testi tahlili kullanılmıştır. Son olarak sınıf seviyeleri, aile gelir seviyeleri, gelecek hakkındaki niyetleri, kardeş sayısı ve anne-baba eğitim durumlarının şiddet eğilimine etkisinin incelenmesi için de tek taraflı varyans tahlili (ANOVA) yapılmıştır.
Tablo 1. Şiddet eğilimi ölçeği toplam puanının yaşanılan yer değişkeni açısından bağımsız örnek t-testi tahlili ile karşılaştırılması.
Günümüzde şiddet giderek artan ve önemli tehdit oluşturan bir olgu olarak karşımıza çıkabilmektedir. Şiddet biroldukca bilim kolu tarafınca açıklanmış bulunmasına karşın toplumsal ve tarihi süreçlerin değişiklik göstermesine bağlı olarak üzerinde uzmanlaşmış ortak bir tarif bulunmamaktadır. Kişiyi şiddete iten en tetikleyici hissin öfke olduğu kabul edilir. En dar manasıyla şiddet, kişinin kendi hedefleri doğrultusunda öteki bir şahısta fizikî olarak hasar oluşturmasıdır. Bu manasıyla şiddet, öfkenin davranışa bürünmesidir. Geniş perspektifte şiddet bireyde oluşan ruhsal hasarı da içerir. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) şiddeti; bireyin kendisine, diğerine, makul bir topluluk yahut kümeye yönelik yaralama, vefat, fizikî ziyan, birtakım gelişim bozuklukları yahut mahrumluk ile sonuçlanabilen, tehdit ya da fizikî sıkıntı kullanma halinde tanımlamaktadır (Haskan, 2009;Özgür, Yörükoğlu ve Otomobilci, 2011 ).
Şiddet eğilimi insanın hayat döngüsünde kimi devirlerde farklı derecelerde ortaya çıkabilir. Ergenlik periyodu de bu ömür sürecinde şiddet eğiliminin artış gösterdiği periyotlardan biri olarak görülür. Ergenliğe giriş devrinin kesin bir yaşı olmamakla birlikte ortalama on iki yaş civarı ergenliğe giriş devri olarak kabul edilmektedir. Bu yaş devri ülkemizde ortaokul düzebir daha denk gelmektedir. Yapılan biroldukca araştırma okul ortamında bilhassa ergenlerin yol açtığı şiddetin önemli boyutlarda olduğunu gözler önüne sermektedir. Okullardaki kalabalık sınıf mevcudu, öğrencilerin boş vakit içinderını geçirebilecekleri alternatif seçeneklerin bulunmayışı ve akademik başarısızlık öğrencileri şiddete yönlendiren faktörler içinde sıralanabilir. Ayrıyeten anne baba içindeki sözel ve fizikî tartışmalar, ebeveynlerinin etrafındaki beşerlerle olan münasebetlerindeki saldırgan tavırları ve mesken ortamında fazlaca fazla şiddet içerikli uyaranlara maruz kalınması gençlerde saldırganlık davranışının oluşmasına yol açabilir. Aile yaşantısında bu çeşit davranışları sorun çözmenin bir yolu olarak öğrenen öğrenciler akranları içinde rastgele bir sorunla karşılaştıklarında aileden öğrendikleri bu olumsuz reaksiyonları daha fazla sergileme eğilimindedirler. Bu bağlamda düşünüldüğünde öğrencilerin yaşadıkları ortam, kendilerine örnek aldıkları bireyler, ailelerde görülen geçim külfeti üzere faktörler öğrencilerin şiddet eğilimlerini ve ötürüsıyla suça teşvik oranlarını etkileyebilir. Bilhassa ergenlik devrinin başlarındaki şiddet eğilimi; ana-babaya karşı gelme, kelam dinlememe, sorumluluklarını yerine getirmeme üzere karakteristik davranışlarla kendini gösterir (Avcı ve Yıldırım, 2014; Göldağ, 2015; Haksan ve Yıldırım, 2012; Özgür, Yörükoğlu ve Otomobilci, 2011).
Öfke sıklıkla şiddet eğilimine yer oluşturan bir faktör olarak bilinir. Bilhassa ergenlik devrinde kişinin hayatış olduğu öfkenin niçini yüksek oranda engellenme davranışı olduğu söylenebilir. Engellenme, kişinin gerçekleştirmek istediği rastgele bir şeyi gerçekleştirememesinden kaynaklanmaktadır. Kişi engellendiğinde saldırganlık davranışları daha fazlaca ortaya çıkar. Ergenlik devrinde bireylerin öğretmenleri ve akranları tarafınca engellenmesi okuldaki ilgilerinde şiddete başvurmalarına yol açabilir. Bu durum okul başarısına tesir ederek aile ile öbür bir çatışmaya sebep olur ve bu döngü içerisinde kalan birey daha fazla engellenmiş hisseder (Karataş, 2008).
Şiddet eğilimini etkileyen en değerli faktörlerden biri olarak da kişinin ortasında hayatış olduğu etraf gösterilebilir. Değişen etraf yapısı ile bireyin şiddet eğilimi içinde münasebet olduğu görülmüştür. Kentsel alanlarda yaşanan geçim telaşı, işsizlik, yüksek hizmet maliyetleri, ekonomik buhranlar üzere meselelerin varlığı bireylerin ruh sıhhatini olumsuz etkilemekte; bu durum şiddet eğilimini ve hata oranını artırmaktadır (Karasu, 2008). Bu tıp faktörler toplumsal sınıflar içinde ekonomik açıdan derin uçurumların oluşmasına sebep olarak şiddet eğilimini arttırmaktadır (Avcı ve Yıldırım, 2014).
Bu çalışmanın hedefi İstanbul vilayetine bağlı gelişmişlik seviyesi faklı iki ilçenin ortaokul öğrencilerinin şiddet eğilimlerinde farklılık olup olmadığını gözlemlemektir. Buna ek olarak öğrencilerin şiddet eğilimi aile gelir seviyesi, anne baba eğitim seviyesi ve gelecek hakkındaki niyetleri üzere bağımsız değişkenlerle incelenmiştir. Öğrencilerin yaşadığı toplumsal ortam temel değişkeni oluşturmaktadır.
Yöntem
Katılımcılar
Bu araştırmada örneklem kümeleri İstanbul ilinin 2 farklı ilçesi olan Kadıköy ve Sultangazi devlet okullarındaki 6, 7 ve 8. sınıf ortaokul öğrencilerinden oluşmaktadır. Araştırmaya katılan toplam öğrenci sayısı 234 olup bu öğrencilerden 114’ü (%48,7) Kadıköy ilçesinde, 120’si (%51,3) Sultangazi ilçesinde eğitim görmektedir. Çalışmaya katılan öğrencilerden 112’si (%47,9) kız, 122’si (%52,1) erkek olup bu öğrencilerden 68’i (%29,1) 6.sınıf, 92’si (%39,3) 7.sınıf ve 74’ü (%31,6) 8. sınıftır. Öğrencilerden 95’i (%40,6) aile gelir seviyesini yeterli, 134’ü (%57,3) orta ve 5’i (%2,1) makus olduğunu belirtmiştir. Çalışmaya katılan öğrencilerden 12’si (%5,1) annesinin eğitiminin olmadığını, 81’i (%34,6) ilkokul mezunu, 43’ü (%18,4) ortaokul mezunu, 58’i (%25,2) lise mezunu ve 39’u (%16,7) üniversite mezunu olduğunu belirtirken 5’i (%2,1)’babasının eğitiminin olmadığını, 53’ü (%22,6) ilkokul, 70’i (%28,8) ortaokul, 66’sı (%28,2) lise ve 40’ı (%17,1) üniversite mezunu olduğunu belirtmiştir.
Araç- Gereç
Yapılan araştırmada şahsi bilgi formu ve Şiddet Eğilimi Ölçeği (ŞEÖ) kullanılmıştır. Ölçekteki 20 soru 4’lü likert tipi (1) ‘’hiç uygun değil’’ den, …, (4) ‘’fazlaca uygun’’ a değişen puanlama sistemi uygulanarak yapılmaktadır. Ölçekten elde edilecek en yüksek puan 80, en düşük puan 1’dir. Yüksek puan; öğrencilerin saldırganlık ve şiddet eğilimlerinin fazla olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin ölçekten aldıkları puanlara göre 1-20 ortası puan ‘’fazlaca az ‘’, 21-40 ortası puan ‘’az’’, 41-60 ortası puan ‘’fazla’’ ve 61-80 ortası puan ‘’oldukça fazla’’ şiddet eğilimi olarak kıymetlendirilmektedir.
Uygulama
Araştırmaya katılan Kadıköy ve Sultangazi ilçesi devlet okullarındaki öğrencilere 9 sorudan oluşan şahsi bilgi formu ve 20 sorudan oluşan Şiddet Eğilimi Ölçeği ders saatleri içerisinde verilip öğrencilerden bu anketi cevaplamaları istenmiştir. Öğrencilere verilen anketleri doldururken rastgele bir süre kısıtlamasına gidilmemiştir. Araştırma okulların birinci yarıyıl periyodunda uygulanmıştır.
Verilerin Analizi
Verilerin tahlilinde birinci vakit içinderda öğrencilerin yaşadıkları yerlerin şiddet eğilimine tesiri olup olmadığını incelemek için bağımsız örnek t-testi tahlili yapılmıştır. Cinsiyetin ve şahsi odaya sahip olup olmama durumunun incelenmesinde de bağımsız örnek t-testi tahlili kullanılmıştır. Son olarak sınıf seviyeleri, aile gelir seviyeleri, gelecek hakkındaki niyetleri, kardeş sayısı ve anne-baba eğitim durumlarının şiddet eğilimine etkisinin incelenmesi için de tek taraflı varyans tahlili (ANOVA) yapılmıştır.
Tablo 1. Şiddet eğilimi ölçeği toplam puanının yaşanılan yer değişkeni açısından bağımsız örnek t-testi tahlili ile karşılaştırılması.
Toplam puan | Yaşanılan yer | Kişi sayısı | Ortalama | Standart sapma | t | Serbestlik derecesi | p |
Şiddet eğilimi ölçeği puanı | Sultangazi | 120 | 42,00 | 9,75 | 1,98 | 232 | 0,49 |
Kadıköy | 114 | 39,58 | 8,93 |