Ne düşünüyor ne hissediyoruz?

[Esenyurtlu]

Dünyada bir dizi olumlu, nötr ya da olumsuz olaylar gerçekleşmekte ve buna bağlı olarak fikir ve hislerimiz içindeki alaka aşağıdaki üzeredir.

Düşünceler: Olayları aklımızdan daima geçen bir dizi niyet ile yorumlarız. Bu ‘iç konuşma’ olarak isimlendirilir.

Duygudurum: Hislerimiz yeni olaylarla değil, niyetlerimizle oluşur. Tüm tecrübeler, rastgele bir duygusal reaksiyon yaşamadan evvel beyinde işlenmeli ve şuurlu bir mana verilmelidir.

Düşüncelerimiz ve hislerimiz içindeki alaka. Duygudurumumuzdaki değişikliklere niye olanlar olaylar değil, aglılarımızdır. Üzgünsek, niyetlerimiz olumsuz olayların gerçekçi bir yorumunu yansıtır. Fakat depresif ya da telaşlıysak kanılarımız çoğunlukla mantıksız, çarpıtılmış ve gerçekçi olmaktan uzaktır. Hatta kimi vakit yalnızca yanlışlardır. Aşağıda yer alan yorumlar ‘düşünce hatalarıdır’. Bunlar gerçekliğin çarpıtılmasından oluşan çıkarımlardır.

1. Ya daima ya hiç fikri: Her şey siyah-beyaz olarak düşünülür. Bir şey epeyce düzgün değilse epey makus olduğu düşünülür. Bu fikir yanılgısını sık yapan bireyler yanılgı yapmaktan korkarlar zira bunun kararında kendini kıymetsiz, başarısız ve yetersiz hissetmekten hissedeceklerdir. meğer olayları bu türlü pahalandırmak gerçek dışıdır. Zira hayat fazlaca nadiren ‘öyle ya da bu biçimdedir’. Mutlak yoktur. Her şeyi bir mutlaklık sonuna zorlarsak bu buhranı getirir. Zira algılarımız gerçeklerle örtüşmez ve hiç bir abartılı beklentimiz karşılanmaz.
2. Aşırı genelleme: Ya daima ya hiç niyetinin çok uçlarıdır. Örneğin ayrılık daha sonrası ‘hiç bir vakit kimse beni sevmeyecek ve daima mutsuz olacağım’ sözü buna örnek olabilir.
3. Zihinsel filtre: Bir hadisedeki olumsuz bir detayın üzerine odaklanarak tüm olayın olumsuzmuş üzere algılanmasıdır. Bilhassa depresif hisleri besleyen bir fikir yanılgısıdır. Zira bu fikir yanlışını çoğunlukla yapan kişi olumsuz gözlük takmış üzeredir. Bilicine takılan her şey olumsuzdur.
4. Olumluyu yok saymak: Olumlu olaylar çoklukla göz arkası edilir. Hatta olumlu olaylar ani bir hareket ile hemencecik aksiye da dönüştürülebilir. Örneğin biri sizi işiniz yahut rastgele bir şeyden dolayı takdir ettiğinde ‘sadece kibar olmaya çalışıyor’ demek üzere. Bu da durumu öenmsizleştirip, değersizleştirir.
5. Geleceği öngörme-yazgıyı anlama-falcılık yapma: Berbat bir şeyin olacağını düşünüp, gerçekçi olmamasına karşın bu kestirimi yanlışsız kabul etmektir. Her şeyin kötüye dönüşeceği öngörülür.
6. Büyütme ya da küçültme: Kendi hatalarınızı, korkularınızı ya da kusurlarınızı bakıp fazlaca önemliymiş gibi büyütmek (hem de bu felaketleştirme düşünce hatasını da birlikteinde getirir.) iyi, kuvvetli ve başarılı yanlarınızın neredeyse hepsini küçümsemektir.
7. Duygusal çıkarımlar: Duyguları gerçeğin bir kanıtı olarak algılamaktır. Yani bir durum ya da olay karşısında ‘başarısız hissediyorum, bu biçimde başarısız biriyim’ demek gibi. Mantık böyle işlemektedir. Fakat böyle bir mantık yürütme akıl dışıdır. Çünkü duygular düşünce ve inançlar kararı oluşmaktadır. Eğer düşüncelerde hata ve çarpıtma var ise o biçimde hissedilen duygu da aslında geçerli olmamaktadır.
8. -meli, -melı ifadeleri: Aslında bu tip ifadeler motive edici gibi görünse de genellikle baskı yaratır ve öfkeye niçin olabilir. Kendimize, diğerlerine ve dünyaya dair dayatmacı ifadeler her zaman beklenti içerir. Ve bu beklentiler genellikle gerçek dışıdır. Bizim veya diğerlerinin davranışları bu standartların altına düştüğünde ise utanç, suçluluk ve hayal kırıklığı çoğunlukla yaşanır.
9. Etiketleme: Aşırı genellemenin ilerlemiş şekli olarak tanımlanabilir. Bu ifadenin felsefesi ‘kişinin ölçüsü, yaptığı hatalardır’ . Hatalarımıza dayanarak kendimizi tamamen olumsuz bir biçimde yargılamaktır. Hatayı tarif etmek yerine, kendimizi damgalamaktır. Yani ‘bu işte başarısız oldum’ demek yerine ‘başarısız biriyim’ demek gibi. Etiketleme kötü hissettirebiileceği gibi mantıksızdır. Çünkü birey olarak bizler yaptığımız tek bir şeyle ölçülemeyiz.
10. şahsileştirme: Kişinin tam denetiminde olmayan bir olay için kendini sorumlu tuttuğu zaman orata çıkan düşünce hatasıdır. şahsileştirme çaresizlik haricinde suçluluk hissini de birlikteinde getirir.

Duygularımıza direkt olarak yaşanan olayların niçin olduğunu zannederiz. Fakat aslında, o olayı ‘anlamladırma ve algılama’ yöntemlerimiz farklı. Yani düşüncelerimiz. Düşüncelerimiz kararında duygularımız oluşur. Ve genellikle olumsuz duygular hissetmemize sebep olan olumsuz düşünce içerikleridir. Günlük hayattta hepimiz çoğunlukla düşünce hataları yaparız. Fakat bu durum sürekli bir hal aldıkça ve gerçeklik ihmal edildikçe, olayları olduğu gibi değil ‘anlamlandırdığımız’ biçimde görmeye başlarız. Bilişsel davranışçı terapi ile terapi sürecinde, bu düşünce hatalarını fark edip, düşüncelerimize daha yakından bakmak, sorgulamak, gerçekliğini araştırmak ve daha sonrasında alternatif düşünceler üretmek amaçlanır. Mantık dışı düşünme sisteminde ayarlamalar yapmak, duygudurum üzerinde değişimi getirmektedir.

Okumaya devam et...