Çocuklar aileleri ile bir arada büyür ve onlardan öğrenir. Bir bakıma ailelerinin onlara aşıladığı biçimde davranış gösterirler. Günümüzde giderek yaygınlaşan boşanma, yalnızca ebeveynleri değil, çocukları da tüm ciddiyetiyle etkilemektedir. Ebeveynleri, bağlantılarını bitirmek ve boşanmak istediklerinde, bu çocuklar için beklenmedik bir durumdur ve buna nasıl reaksiyon vereceklerini bilemezler. Boşanma süreci boyunca ve süreç daha sonrasında çocuklar bu durumla baş etmekte zorluk çekebilirler. Her çocuğun bu süreçte deneyimledikleri ve bunlara verdiği yansılar farklıdır.
·Geçmişten günümüze boşanma süreci ve yapılan çalışmalar nasıl değişti?
Boşanma üzerine yapılan çalışmaların tarihine bakıldığında, boşanma ile ilgili birinci araştırmaların birden fazla ABD`ye aittir. 1960`lı senelerda boşanma hadiseleri artmaya başlarken, boşanma daha sonrası süreçle ilgili çalışmalar da tıpkı vakitte arttı. 1970`li-1980`li senelerda mevzu ‘boşanma niçinleri’ iken, 1990`lı senelerda boşanma oranlarındaki kıymetli artışın kararı olarak mevzu, ‘boşanmanın çocuklar üstündeki tesirlerine dönüşmüştür. Misal biçimde, Türkiye`deki boşanma oranlarında da değerli artışlar gözlemlenmiştir. Devlet İstatistik Enstitüsü`ne göre boşanma oranları 1990`lı yılların başından itibaren artmaya başlamıştır.
Buna ek olarak, 20. yüzyılda aileye bakış açısı değişmeye başlamıştır. 20. yüzyıla kadar bayanların birden fazla toplumsal baskılar niçiniyle doğum yapmak zorunda kalmış, fakat çabucak sonrasında bu şahsi tercihe dönüşmüştür. Ataerkil klasik ailelerin tersine, çağdaş aileler çocuklarının geleceğine odaklanır. Vakit dilimlerini çocuklarına nazaran ayarlarlar. Çocuklarını maddi ve manevi olarak desteklerler. Aile yapısındaki tüm bu değişikliklerden daha sonra, çocukların duygusal pahası geçmişe göre artmıştır.
·Bu süreci çocuğum için nasıl olumlu hale getireceğim konusunda yeteri kadar bilgi sahibi miyim?
Boşanma, ailenin her üyesini etkileyen şok edici, karmaşık ve hatta sarsıcı bir olaydır. Boşanmalardan en hayli etkilenenler ise kuşkusuz çocuklardır. Zira boşanmadan daha sonra çocukların ortasında yaşadığı ortam büsbütün değişecektir. Zira boşanmadan daha sonra çocuk, anne ya da babasını alışkın olduğu biçimde görmeye devam edemez. Fakat boşanmanın, aile içi iletişimsizlik ve çocukların ve ebeveynlerin ruh sıhhatini olumlu tarafta etkilemeyen çatışmalardan daha yeterli bir tahlil olduğu söylenebilir. Araştırmalara göre, anne-babasının gürültülü feryatlarına maruz kalan, çatışmalara şahit olan ya da fizikî istismara uğrayan çocuklar, anne-babası boşanmış çocuklara göre daha uyumsuz beşerler olabilirler. Yani kimi vakit boşanmak herkes için daha düzgün bir tahlil olabilir.
Boşanmayı çocuklar uğruna ertelemek kimi vakit işe yaramayabilir. beraberliğin yaratacağı meseleler çocuğu daha epeyce üzebilir. Boşanma, çocukların ruh sıhhati üzerinde yalnızca olumsuz sonuçlar doğurmaz. Alegöz ve Tekin`in (2017) tanımladığı üzere boşanmanın olumlu sonuçlara da yol açabileceği görülmektedir. Örneğin; çatışmaların bitmiş olduğini görmek, her iki ebeveynle de daha düzgün alakalara sahip olmak yahut problemli ebeveynle daha az temas kurmak çocukların ruh sıhhatini olumlu istikamette tesirler.
·Boşanma sürecini çocuğuma nasıl anlatabilirim?
Bu güçlü süreçte birinci adım çocuklara boşanmayı anlatmaktır. Birtakım ebeveynler, çocukların yaşı niçiniyle boşanmayı bildirmeyi gereksiz bulabilirler. Lakin ebeveynini sevse de ebeveyninden nefret etse de hiç bir çocuk bir ebeveyninin bir anda yok oluşunu anlayamaz. Çocuğun anlayacağı bir lisanda ve en az 1 hafta evvel durum çocuklara anlatılmaya çalışılmalıdır. Bu çeşit davranışlar çocuklara terk edilmeyi düşündürebilir. Zira çocuklara boşanma konusu açıldığında cevaplanacak epey soru olacaktır. Anne babanın ayrıldığı tıpkı gün anne baba boşanma haberini verildiğinde çocukların sorularına yanıt almak için kâfi vakti olmayabilir. Çocuğun hislerini tabir etmeye kâfi vakti yoksa ileride depresyon, dikkat eksikliği üzere sıkıntılar yaşayabilir.
Bilir ve Dabanlı (1981), boşanmadan en hayli etkilenen yaş kümesinin 5-6 yaş kümesi olduğunu bulmuşlardır. Ayrıyeten çocukların cinsiyetinin de bu durum için değerli bir faktör olduğunu belirtmişlerdir. 5-6 yaş ortası kızların ve 8-10 yaş ortası adamların yaşıtlarına bakılırsa boşanmalardan daha fazla etkilendikleri yapılan araştırmalarca tespit edilmiştir. Huure, Junkari ve Aro`ya (2006) göre, ebeveynlerinin boşanma süreci gereğince sağlıklı yürütülmemiş ise kız çocukları ömründe daha hayli ilişkisel problemler yaşarken, erkekler ise davranışsal problemler tecrübeler (s. 256- 263). Anne babanın sıhhatsiz boşanması niçiniyle kız çocukları ruhsal ve ilişkisel problemler yaşamaktadır. Bağlarında doyumsuz ve tereddütlü olabilirler. Ayrıyeten erkekler toplumsal ahenk belirtileri gösterirler, hislerini hengame ederek söz ederler, kendileri ile ilgilenmek isteyen insanlara karşı öfke gösterirler.
·Çocuğuma boşanma haberini ne vakit vermeliyim?
Boşanma sağlıklı yürütülmediğinde çocuklar üstündeki kısa vadeli tesirlerinden bahsetmek gerekirse birinci 2 yıl kritiktir. Çoklukla boşanma daha sonrası olumsuz bir müddetç yaşanır lakin olaydan 6-12 ay daha sonra boşanmanın tesirleri azalmaya başlar ve çocuklar için oryantasyon süreci başlar. Boşanma daha sonrası çocukların yaşadığı birinci hisler mutsuzluk ve şoktur. Ayrıyeten, yalnızlık hissi ve anne-babaya karşı öfkenin de olduğu görülmektedir.
Huuren ve ark. (2006) boşanmanın çocuklar üzerinde uzun vadeli tesirlerinin de olduğunu bulmuşlardır (s.256-263). Bu araştırmada, çocukluklarında ebeveynleri boşanmış yetişkinler ile çocukluklarında ebeveynleri bir arada olan yetişkinler karşılaştırılmıştır. İştirakçileri yaş ortalaması 32`dir. Sonuç olarak, sıhhatsiz ebeveyn boşanması yaşayan bayanların, öbür bayanlara göre daha fazla ruhsal sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Ek olarak, münasebetlerinde meseleler yaşarlar. Anne-babası boşanmış bireyler başka kümeye nazaran daha düşük gelire, daha fazla işsizlik problemine ve daha fazla fizikî sıhhat meselesine sahiptir.
·Çocuğum yanımdayken eşimle tartıştım, bu durum çocuğumu nasıl tesirler?
Anne-babalar birbirleri hakkında makus şeyler söylememeli ve boşanma daha sonrası sıkıntıları çocuklara yansıtmamalıdır. Bilhassa velayet problemleri çocukların boşanmaya ahenk gayretlerini olumsuz tarafta etkileyebilmektedir. Çocukların, çocuklardan farklı yaşayan ebeveyn ile buluşmaları sağlanmalı ve çocuklar ile ebeveyn içindeki bağlantı sürdürülmelidir. Dikkate alınması gereken en değerli şey, ebeveynler içindeki olumsuz his yahut kanıların çocuklara aktarılmamasıdır. Çocukların ebeveynlerinden birini seçmek zorunda olmadığı söylenmelidir. Gardner (1985), `Ebeveyn Ayrılığı Sendromu`nu, bir partnerin başka partner hakkında çocuğu makus etkilemesi ve bunun yüzünden çocukla öteki partner içindeki ayrılma olarak tanımlar. Ve bu duygusal bir istismardır. Çocuklarda depresyon, travma daha sonrası gerilim bozukluğu üzere sıkıntılara niye olabilir.
·Toparlamak gerekirse, bu süreçte nelere dikkat etmeliyiz?
Ø Ebeveyn ilgilerinin çocuklarının hayatında son derece kıymetli olduğu açıktır. Anne babanın boşanması çocukların ömründe pek sıkıntı bir müddetçtir. Bu kuvvetli süreçte çocukların anne babalarının davranışları çocuklar için epey kıymetli olacaktır.
Ø Boşanmanın çocuklar üstündeki tesirlerini inceleyen birfazlaca araştırma, ebeveynleri sıhhatsiz bir biçimde boşanmış çocukların, ebeveynleri boşanmayan çocuklara bakılırsa daha fazla sorun yaşadıklarını ortaya koymuştur.
Ø Anne-babasının boşanması ile karşı karşıya kalan çocuklarda kimi olumsuz ve önemli reaksiyonlar görülebilir. Her çocuk durumu farklı biçimde yansıtır lakin ruhsal ve davranışsal meseleler üzere birtakım ortak yansılar vardır. Bu yansılardan kimileri, bağlantılarda şüphecilik ve doyumsuzluk; arbede ve öfke; mutsuzluk; şok ve yalnızlık; işsizlik sıkıntıları, düşük gelir ve fizikî sıhhat sıkıntıları; depresyon ve travma daha sonrası gerilim bozukluğudur.
Şayet siz de boşanma sürecinden geçiyorsanız ve bu süreci çocuğunuz için en uygun biçimde sonuçlandırmak istiyorsanız yahut boşanma sürecinizin çocuğunuzu olumsuz etkilediğinizi düşünüyorsanız ya da bahsedilen reaksiyonları çocuğunuzda gözlemliyorsanız uzman takımımızdan dayanak alabilirsiniz.
Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya
Psikoloji Öğrencisi Yaren Gönülcan
Okumaya devam et...
·Geçmişten günümüze boşanma süreci ve yapılan çalışmalar nasıl değişti?
Boşanma üzerine yapılan çalışmaların tarihine bakıldığında, boşanma ile ilgili birinci araştırmaların birden fazla ABD`ye aittir. 1960`lı senelerda boşanma hadiseleri artmaya başlarken, boşanma daha sonrası süreçle ilgili çalışmalar da tıpkı vakitte arttı. 1970`li-1980`li senelerda mevzu ‘boşanma niçinleri’ iken, 1990`lı senelerda boşanma oranlarındaki kıymetli artışın kararı olarak mevzu, ‘boşanmanın çocuklar üstündeki tesirlerine dönüşmüştür. Misal biçimde, Türkiye`deki boşanma oranlarında da değerli artışlar gözlemlenmiştir. Devlet İstatistik Enstitüsü`ne göre boşanma oranları 1990`lı yılların başından itibaren artmaya başlamıştır.
Buna ek olarak, 20. yüzyılda aileye bakış açısı değişmeye başlamıştır. 20. yüzyıla kadar bayanların birden fazla toplumsal baskılar niçiniyle doğum yapmak zorunda kalmış, fakat çabucak sonrasında bu şahsi tercihe dönüşmüştür. Ataerkil klasik ailelerin tersine, çağdaş aileler çocuklarının geleceğine odaklanır. Vakit dilimlerini çocuklarına nazaran ayarlarlar. Çocuklarını maddi ve manevi olarak desteklerler. Aile yapısındaki tüm bu değişikliklerden daha sonra, çocukların duygusal pahası geçmişe göre artmıştır.
·Bu süreci çocuğum için nasıl olumlu hale getireceğim konusunda yeteri kadar bilgi sahibi miyim?
Boşanma, ailenin her üyesini etkileyen şok edici, karmaşık ve hatta sarsıcı bir olaydır. Boşanmalardan en hayli etkilenenler ise kuşkusuz çocuklardır. Zira boşanmadan daha sonra çocukların ortasında yaşadığı ortam büsbütün değişecektir. Zira boşanmadan daha sonra çocuk, anne ya da babasını alışkın olduğu biçimde görmeye devam edemez. Fakat boşanmanın, aile içi iletişimsizlik ve çocukların ve ebeveynlerin ruh sıhhatini olumlu tarafta etkilemeyen çatışmalardan daha yeterli bir tahlil olduğu söylenebilir. Araştırmalara göre, anne-babasının gürültülü feryatlarına maruz kalan, çatışmalara şahit olan ya da fizikî istismara uğrayan çocuklar, anne-babası boşanmış çocuklara göre daha uyumsuz beşerler olabilirler. Yani kimi vakit boşanmak herkes için daha düzgün bir tahlil olabilir.
Boşanmayı çocuklar uğruna ertelemek kimi vakit işe yaramayabilir. beraberliğin yaratacağı meseleler çocuğu daha epeyce üzebilir. Boşanma, çocukların ruh sıhhati üzerinde yalnızca olumsuz sonuçlar doğurmaz. Alegöz ve Tekin`in (2017) tanımladığı üzere boşanmanın olumlu sonuçlara da yol açabileceği görülmektedir. Örneğin; çatışmaların bitmiş olduğini görmek, her iki ebeveynle de daha düzgün alakalara sahip olmak yahut problemli ebeveynle daha az temas kurmak çocukların ruh sıhhatini olumlu istikamette tesirler.
·Boşanma sürecini çocuğuma nasıl anlatabilirim?
Bu güçlü süreçte birinci adım çocuklara boşanmayı anlatmaktır. Birtakım ebeveynler, çocukların yaşı niçiniyle boşanmayı bildirmeyi gereksiz bulabilirler. Lakin ebeveynini sevse de ebeveyninden nefret etse de hiç bir çocuk bir ebeveyninin bir anda yok oluşunu anlayamaz. Çocuğun anlayacağı bir lisanda ve en az 1 hafta evvel durum çocuklara anlatılmaya çalışılmalıdır. Bu çeşit davranışlar çocuklara terk edilmeyi düşündürebilir. Zira çocuklara boşanma konusu açıldığında cevaplanacak epey soru olacaktır. Anne babanın ayrıldığı tıpkı gün anne baba boşanma haberini verildiğinde çocukların sorularına yanıt almak için kâfi vakti olmayabilir. Çocuğun hislerini tabir etmeye kâfi vakti yoksa ileride depresyon, dikkat eksikliği üzere sıkıntılar yaşayabilir.
Bilir ve Dabanlı (1981), boşanmadan en hayli etkilenen yaş kümesinin 5-6 yaş kümesi olduğunu bulmuşlardır. Ayrıyeten çocukların cinsiyetinin de bu durum için değerli bir faktör olduğunu belirtmişlerdir. 5-6 yaş ortası kızların ve 8-10 yaş ortası adamların yaşıtlarına bakılırsa boşanmalardan daha fazla etkilendikleri yapılan araştırmalarca tespit edilmiştir. Huure, Junkari ve Aro`ya (2006) göre, ebeveynlerinin boşanma süreci gereğince sağlıklı yürütülmemiş ise kız çocukları ömründe daha hayli ilişkisel problemler yaşarken, erkekler ise davranışsal problemler tecrübeler (s. 256- 263). Anne babanın sıhhatsiz boşanması niçiniyle kız çocukları ruhsal ve ilişkisel problemler yaşamaktadır. Bağlarında doyumsuz ve tereddütlü olabilirler. Ayrıyeten erkekler toplumsal ahenk belirtileri gösterirler, hislerini hengame ederek söz ederler, kendileri ile ilgilenmek isteyen insanlara karşı öfke gösterirler.
·Çocuğuma boşanma haberini ne vakit vermeliyim?
Boşanma sağlıklı yürütülmediğinde çocuklar üstündeki kısa vadeli tesirlerinden bahsetmek gerekirse birinci 2 yıl kritiktir. Çoklukla boşanma daha sonrası olumsuz bir müddetç yaşanır lakin olaydan 6-12 ay daha sonra boşanmanın tesirleri azalmaya başlar ve çocuklar için oryantasyon süreci başlar. Boşanma daha sonrası çocukların yaşadığı birinci hisler mutsuzluk ve şoktur. Ayrıyeten, yalnızlık hissi ve anne-babaya karşı öfkenin de olduğu görülmektedir.
Huuren ve ark. (2006) boşanmanın çocuklar üzerinde uzun vadeli tesirlerinin de olduğunu bulmuşlardır (s.256-263). Bu araştırmada, çocukluklarında ebeveynleri boşanmış yetişkinler ile çocukluklarında ebeveynleri bir arada olan yetişkinler karşılaştırılmıştır. İştirakçileri yaş ortalaması 32`dir. Sonuç olarak, sıhhatsiz ebeveyn boşanması yaşayan bayanların, öbür bayanlara göre daha fazla ruhsal sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Ek olarak, münasebetlerinde meseleler yaşarlar. Anne-babası boşanmış bireyler başka kümeye nazaran daha düşük gelire, daha fazla işsizlik problemine ve daha fazla fizikî sıhhat meselesine sahiptir.
·Çocuğum yanımdayken eşimle tartıştım, bu durum çocuğumu nasıl tesirler?
Anne-babalar birbirleri hakkında makus şeyler söylememeli ve boşanma daha sonrası sıkıntıları çocuklara yansıtmamalıdır. Bilhassa velayet problemleri çocukların boşanmaya ahenk gayretlerini olumsuz tarafta etkileyebilmektedir. Çocukların, çocuklardan farklı yaşayan ebeveyn ile buluşmaları sağlanmalı ve çocuklar ile ebeveyn içindeki bağlantı sürdürülmelidir. Dikkate alınması gereken en değerli şey, ebeveynler içindeki olumsuz his yahut kanıların çocuklara aktarılmamasıdır. Çocukların ebeveynlerinden birini seçmek zorunda olmadığı söylenmelidir. Gardner (1985), `Ebeveyn Ayrılığı Sendromu`nu, bir partnerin başka partner hakkında çocuğu makus etkilemesi ve bunun yüzünden çocukla öteki partner içindeki ayrılma olarak tanımlar. Ve bu duygusal bir istismardır. Çocuklarda depresyon, travma daha sonrası gerilim bozukluğu üzere sıkıntılara niye olabilir.
·Toparlamak gerekirse, bu süreçte nelere dikkat etmeliyiz?
Ø Ebeveyn ilgilerinin çocuklarının hayatında son derece kıymetli olduğu açıktır. Anne babanın boşanması çocukların ömründe pek sıkıntı bir müddetçtir. Bu kuvvetli süreçte çocukların anne babalarının davranışları çocuklar için epey kıymetli olacaktır.
Ø Boşanmanın çocuklar üstündeki tesirlerini inceleyen birfazlaca araştırma, ebeveynleri sıhhatsiz bir biçimde boşanmış çocukların, ebeveynleri boşanmayan çocuklara bakılırsa daha fazla sorun yaşadıklarını ortaya koymuştur.
Ø Anne-babasının boşanması ile karşı karşıya kalan çocuklarda kimi olumsuz ve önemli reaksiyonlar görülebilir. Her çocuk durumu farklı biçimde yansıtır lakin ruhsal ve davranışsal meseleler üzere birtakım ortak yansılar vardır. Bu yansılardan kimileri, bağlantılarda şüphecilik ve doyumsuzluk; arbede ve öfke; mutsuzluk; şok ve yalnızlık; işsizlik sıkıntıları, düşük gelir ve fizikî sıhhat sıkıntıları; depresyon ve travma daha sonrası gerilim bozukluğudur.
Şayet siz de boşanma sürecinden geçiyorsanız ve bu süreci çocuğunuz için en uygun biçimde sonuçlandırmak istiyorsanız yahut boşanma sürecinizin çocuğunuzu olumsuz etkilediğinizi düşünüyorsanız ya da bahsedilen reaksiyonları çocuğunuzda gözlemliyorsanız uzman takımımızdan dayanak alabilirsiniz.
Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya
Psikoloji Öğrencisi Yaren Gönülcan
Okumaya devam et...