ALARM DUYGUSU “ANKSİYETE”
İçten gelen, sebebi bilinmeyen, belgisiz ve berbat bir şey yaşanacağına dair bunaltı hissine anksiyete deriz. Anksiyete hissini duyumsadığımız vakit içinderda, bilhassa şuur seviyemizde, hayatı tehdit eden yahut tehdit olarak algıladığımız bir durum kelam konusudur. Bir öteki tanımla anksiyete, tehlike olarak nitelendirdiğimiz olaylara karşı geliştirdiğimiz yansıdır.
Anksiyetenin oluş niçiniyle ilgili birden çok açıklama vardır. Bunlar;
– Anksiyetenin temelde kişinin yaşadığı iç çatışmanın eseri olduğunu söyler. Bu açıklamada bahsedilen iç çatışma benlik ile alt benlik yahut benlik ile üst benlik içinde yaşanır. Benlik (ego) her beşerde bulunan ilkel davranışlarla (alt benlik) toplumsal ahlak (üst benlik) içinde denetimi sağlayan yapıdır. Alt benliğin beslendiği haz unsuru doğrultusunda doyum arayan dürtüleri üst benliğin gerçekçi ve kabul edilebilir yaklaşımları tarafınca engellenir. Benlik ise ikisi içindeki çatışmaya makul tahlil yolları bularak kelam konusu dürtüyü bastırıp sorunu çözer. Bahsedilen yabancı kavramların işleyişleri böyledir. Fakat bu işleyiş aksi giderse, benlik çatışmayı çözecek makul yollar bulamazsa kelam konusu dürtüyü tehlike olarak algılar. Kavramlar içinde geçen bütün bu süreçler bilinçaltında yaşanır. Bilinçaltında yaşanan çatışmalar kararında şuur yüzebir daha anksiyete çıkar.
– Bir öbür açıklamaya nazaran anksiyete öğrenilmiş davranıştır. Toplumsal öğrenme ile ailenin yansıları model alınarak anksiyete davranışları gerçekleşebilir. Yani anksiyete toplumsal alanda bir genetikliğe sahiptir.
– Öteki bir açıklamada anksiyetenin niçininin yaşanılan olayın kendisi değil de kişinin bu olay hakkında yaptığı yorumları, olayı nasıl algıladığıyla ilgilidir. Bilişsel anlamlandırmayı içeren bir müddetçten bahsedilir. Kelam konusu olayların çarpıtılmış ve sağlıklı olmayan kanılar etrafında algılanması kararı anksiyete oluşur.
– Birtakım açıklamalar ise anksiyetenin oluşum niçinlerini hudut sistemimizle bağdaştırırlar. Bu açıklamalara bakılırsa anksiyete hissini yaşamamıza niye olan durumlarla karşı karşıya geldiğimizde otonom hudut sistemimizin sempatik aktifliği artar ve buna bağlı olarak fizikî belirtiler ortaya çıkar. Bunun manası ise anksiyeteye niye olan durum vücudumuzda denetimimiz haricinde çalışan sistemimizi aktive eder ve tasamız artar. Bu açıklama anksiyetenin kalıtımsal bir yatkınlığının olduğundan da bahseder.
ANKSİYETE BOZUKLUĞU TÜRLERİ
Anksiyete bozukluğunda her biri farklı tanımlamalar içeren 5 alt başlıktan bahsedilebilir. Bunlar genel tanımlamalarıyla;
1. Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Bireyler niçinini bilmeseler dahi daima olarak dert hissini yaşarlar. En az 6 ay müddetle çabucak her gün ortaya çıkan olaylar yahut etkinlikler hakkında çok korku ve hüzün duyma olarak tanımlanır. Huzursuzluk, çok heyecan yahut kaygı duyma, niyetlerin ağırlaşmasında zorluk çekme ya da zihnin durmuş üzere olması, kolay yorulma, uyku bozuklukları, kas gerginlikleri, irritabilite üzere belirtiler gösterebilir. Günlük hayatta fonksiyonelliği bozan bir yapısı vardır.
2. Panik Bozukluk: Beklenmedik ve yinelayan ataklarla tanımlanabilir. Her an panik atak geçirebilme beklentisinin yarattığı tasa ağırdır. Agorafobi eşlik edebilir. (Panik atak durumunda yardım almanın ve kaçmanın sıkıntı olduğu yer ve olaylara karşı duyulan ağır kaygı ve endişe)
3. Özgül Fobi (Fobiler): Gerçeklikte küçük bir tehlikesi olan yahut hiç tehlike arz etmeyen durum ve objelere karşı genelde öğrenilmiş olan çok derecede korkma halidir.
4. Travma daha sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB): Korkutucu hayat olaylarından daha sonra görülen tasa bozukluğu olarak tanımlanabilir. Belirtileri olayla ilgili canlandırma ve kabusları, olaya çok odaklanmayı, kolaylıkla irkilmeyi, başkalarından uzaklaşmayı ve olayı hatırlatan durumlardan uzak durmayı içerir.
5. Toplumsal Anksiyete Bozukluğu: Bireylerin diğerleri tarafınca dikkatlice izlendikleri ya da performans sergilemeleri gereken ortamlarda ağır gözlenme korkusu yaşamaları olarak tanımlanır.
şeklindedir.
ANKSİYETE BOZUKLUĞU BİZE NASIL DÜŞÜNDÜRÜR ?
Aaron Beck; Anskiyete bozukluğundaki kanıları şöyle tanımlar;
Kişi tehlike hissettiği anda yinelayıcı kanılarını denetim edemez, berbat olayların meydana geleceğine dair görsel şemalar aklına gelir ya da sözel kavramlarla zihnini yormaya devam eder. Akabinde ise yinelayan korkutucu niyetlerin tesirinden çıkamaz, bu biçimdece olaylara karşı olumlu bakış açısını kaybeder. Daha kaygılı ve panik biçimde olmaya, denetimi kaybetmeye devam eder. Mantıklı inançları ortaya çıkartamaz. Bunun kararında ise kişi hayatış olduğu olayı genellemeye başlar. Küçük bir hareketliliği, küçük bir sesi, en sıradan değişimi bile kendisine yönelik bir tehdit olarak algılar.
Kişiler yaşadığı olayların en makûs biçimde biteceğini düşünebilirler. Bu yüzden felaket senaryoları akıllarında pek fazla yer kaplar. ötürüsıyla kişi fikrinin denetimini kaybetmiş üzere hisseder. Zihnin daha evvelde öğrenmiş olduğu otomatik niyetler adeta zihnini ele geçirir.
Anksiyete bozukluğu olan şahıslar etrafındaki risk etmenlerini öteki insanlara nazaran daha fazla algılama eğilimindedirler. Karşılaştıkları sorunlarla baş edemeyeceklerini, çaresiz olduklarını, ellerinden bir şey gelmeyeceğini, güçsüz ve yalnız olduklarını hissederler. Bu cins niyetlerde panik hali de devreye girebilir. Panik hali arttıkça otomatik olarak telaş de artar. Bu döngüsel niçinsellikten dolayı kişi ortasında bulunduğu tasa durumundan çıkamaz. Bu noktada birtakım bilişsel çarpıtmalar ortaya çıkar ve anksiyete hali pekiştirilir. Bilişsel çarpıtmalar felaketleştirme, özelleştirme, seçici soyutlama, keyfi çıkarsama ve çok genellemedir.
ANKSİYETE BOZUKLUĞUNUN DEĞİŞİM SÜRECİ
Genel olarak her başlıkta olduğu üzere telaşın değişimi de lisanda başlar. “Anksiyete nasıl yenilir?” “Anksiyeteyle nasıl gayret edilir?” “Anksiyete hastalığımı nasıl tedavi edebilirim?” içeriğinde ki cümleler genel olarak bizi zorlayıcı his durumuna sokabilir. Bu üslup cümleler biraz daha savaşı çağrıştırır. halbuki biz terapi sürecinde danışanın kendisini daha yeterli tanımasına ve yeni bilişsel şemalar kurmasına yardım ederiz. Bunu yaparken terapi sürecinde genelde “Bilişsel Davranışçı Terapi” ekolü tercih edilmektedir. Fakat tek terapi yolu bu sistem değildir. Biroldukça terapi ekolü kullanılabilir. Terapi mühletleri genelde değişkenlik göstermektedir. Kişinin anksiyete durumundan etkilenmesinin şiddetine nazaran 8 ile 10 oturum içinde bir terapi sürecinin olması gerekebilir. Bu birtakım durumlarda daha kısa sürebilir kimi durumlarda ise oturum sayısı daha da uzayabilir. Gerekli görüldüğü durumlarda kişi uzman tarafınca psikiyatri uzmanına da yönlendirilebilir. Zira birtakım durumlarda anksiyete bozukluğunun değişim sürecinde ilaçlı tedavi de uygulanması gerekmektedir. Lakin değerli olan kişinin anksiyete bozukluğuyla ilgili değişimi hedeflemesidir. İç görü kazandıktan daha sonra değişim süreci de terapi sürecinde ki dayanaklarla bir arada gelecektir.
Unutulmamalıdır ki ; hisler ve biliş insanı oluşturan temel yapı taşlarındandır. Bunlarla ilgili oluşan yanılgılı şemalar düzeltilebilir ve hayat kalitesi artırılabilir.
Psikolog & Aile Danışmanı
Beyzanur Ceyhan
Okumaya devam et...
İçten gelen, sebebi bilinmeyen, belgisiz ve berbat bir şey yaşanacağına dair bunaltı hissine anksiyete deriz. Anksiyete hissini duyumsadığımız vakit içinderda, bilhassa şuur seviyemizde, hayatı tehdit eden yahut tehdit olarak algıladığımız bir durum kelam konusudur. Bir öteki tanımla anksiyete, tehlike olarak nitelendirdiğimiz olaylara karşı geliştirdiğimiz yansıdır.
Anksiyetenin oluş niçiniyle ilgili birden çok açıklama vardır. Bunlar;
– Anksiyetenin temelde kişinin yaşadığı iç çatışmanın eseri olduğunu söyler. Bu açıklamada bahsedilen iç çatışma benlik ile alt benlik yahut benlik ile üst benlik içinde yaşanır. Benlik (ego) her beşerde bulunan ilkel davranışlarla (alt benlik) toplumsal ahlak (üst benlik) içinde denetimi sağlayan yapıdır. Alt benliğin beslendiği haz unsuru doğrultusunda doyum arayan dürtüleri üst benliğin gerçekçi ve kabul edilebilir yaklaşımları tarafınca engellenir. Benlik ise ikisi içindeki çatışmaya makul tahlil yolları bularak kelam konusu dürtüyü bastırıp sorunu çözer. Bahsedilen yabancı kavramların işleyişleri böyledir. Fakat bu işleyiş aksi giderse, benlik çatışmayı çözecek makul yollar bulamazsa kelam konusu dürtüyü tehlike olarak algılar. Kavramlar içinde geçen bütün bu süreçler bilinçaltında yaşanır. Bilinçaltında yaşanan çatışmalar kararında şuur yüzebir daha anksiyete çıkar.
– Bir öbür açıklamaya nazaran anksiyete öğrenilmiş davranıştır. Toplumsal öğrenme ile ailenin yansıları model alınarak anksiyete davranışları gerçekleşebilir. Yani anksiyete toplumsal alanda bir genetikliğe sahiptir.
– Öteki bir açıklamada anksiyetenin niçininin yaşanılan olayın kendisi değil de kişinin bu olay hakkında yaptığı yorumları, olayı nasıl algıladığıyla ilgilidir. Bilişsel anlamlandırmayı içeren bir müddetçten bahsedilir. Kelam konusu olayların çarpıtılmış ve sağlıklı olmayan kanılar etrafında algılanması kararı anksiyete oluşur.
– Birtakım açıklamalar ise anksiyetenin oluşum niçinlerini hudut sistemimizle bağdaştırırlar. Bu açıklamalara bakılırsa anksiyete hissini yaşamamıza niye olan durumlarla karşı karşıya geldiğimizde otonom hudut sistemimizin sempatik aktifliği artar ve buna bağlı olarak fizikî belirtiler ortaya çıkar. Bunun manası ise anksiyeteye niye olan durum vücudumuzda denetimimiz haricinde çalışan sistemimizi aktive eder ve tasamız artar. Bu açıklama anksiyetenin kalıtımsal bir yatkınlığının olduğundan da bahseder.
ANKSİYETE BOZUKLUĞU TÜRLERİ
Anksiyete bozukluğunda her biri farklı tanımlamalar içeren 5 alt başlıktan bahsedilebilir. Bunlar genel tanımlamalarıyla;
1. Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Bireyler niçinini bilmeseler dahi daima olarak dert hissini yaşarlar. En az 6 ay müddetle çabucak her gün ortaya çıkan olaylar yahut etkinlikler hakkında çok korku ve hüzün duyma olarak tanımlanır. Huzursuzluk, çok heyecan yahut kaygı duyma, niyetlerin ağırlaşmasında zorluk çekme ya da zihnin durmuş üzere olması, kolay yorulma, uyku bozuklukları, kas gerginlikleri, irritabilite üzere belirtiler gösterebilir. Günlük hayatta fonksiyonelliği bozan bir yapısı vardır.
2. Panik Bozukluk: Beklenmedik ve yinelayan ataklarla tanımlanabilir. Her an panik atak geçirebilme beklentisinin yarattığı tasa ağırdır. Agorafobi eşlik edebilir. (Panik atak durumunda yardım almanın ve kaçmanın sıkıntı olduğu yer ve olaylara karşı duyulan ağır kaygı ve endişe)
3. Özgül Fobi (Fobiler): Gerçeklikte küçük bir tehlikesi olan yahut hiç tehlike arz etmeyen durum ve objelere karşı genelde öğrenilmiş olan çok derecede korkma halidir.
4. Travma daha sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB): Korkutucu hayat olaylarından daha sonra görülen tasa bozukluğu olarak tanımlanabilir. Belirtileri olayla ilgili canlandırma ve kabusları, olaya çok odaklanmayı, kolaylıkla irkilmeyi, başkalarından uzaklaşmayı ve olayı hatırlatan durumlardan uzak durmayı içerir.
5. Toplumsal Anksiyete Bozukluğu: Bireylerin diğerleri tarafınca dikkatlice izlendikleri ya da performans sergilemeleri gereken ortamlarda ağır gözlenme korkusu yaşamaları olarak tanımlanır.
şeklindedir.
ANKSİYETE BOZUKLUĞU BİZE NASIL DÜŞÜNDÜRÜR ?
Aaron Beck; Anskiyete bozukluğundaki kanıları şöyle tanımlar;
Kişi tehlike hissettiği anda yinelayıcı kanılarını denetim edemez, berbat olayların meydana geleceğine dair görsel şemalar aklına gelir ya da sözel kavramlarla zihnini yormaya devam eder. Akabinde ise yinelayan korkutucu niyetlerin tesirinden çıkamaz, bu biçimdece olaylara karşı olumlu bakış açısını kaybeder. Daha kaygılı ve panik biçimde olmaya, denetimi kaybetmeye devam eder. Mantıklı inançları ortaya çıkartamaz. Bunun kararında ise kişi hayatış olduğu olayı genellemeye başlar. Küçük bir hareketliliği, küçük bir sesi, en sıradan değişimi bile kendisine yönelik bir tehdit olarak algılar.
Kişiler yaşadığı olayların en makûs biçimde biteceğini düşünebilirler. Bu yüzden felaket senaryoları akıllarında pek fazla yer kaplar. ötürüsıyla kişi fikrinin denetimini kaybetmiş üzere hisseder. Zihnin daha evvelde öğrenmiş olduğu otomatik niyetler adeta zihnini ele geçirir.
Anksiyete bozukluğu olan şahıslar etrafındaki risk etmenlerini öteki insanlara nazaran daha fazla algılama eğilimindedirler. Karşılaştıkları sorunlarla baş edemeyeceklerini, çaresiz olduklarını, ellerinden bir şey gelmeyeceğini, güçsüz ve yalnız olduklarını hissederler. Bu cins niyetlerde panik hali de devreye girebilir. Panik hali arttıkça otomatik olarak telaş de artar. Bu döngüsel niçinsellikten dolayı kişi ortasında bulunduğu tasa durumundan çıkamaz. Bu noktada birtakım bilişsel çarpıtmalar ortaya çıkar ve anksiyete hali pekiştirilir. Bilişsel çarpıtmalar felaketleştirme, özelleştirme, seçici soyutlama, keyfi çıkarsama ve çok genellemedir.
ANKSİYETE BOZUKLUĞUNUN DEĞİŞİM SÜRECİ
Genel olarak her başlıkta olduğu üzere telaşın değişimi de lisanda başlar. “Anksiyete nasıl yenilir?” “Anksiyeteyle nasıl gayret edilir?” “Anksiyete hastalığımı nasıl tedavi edebilirim?” içeriğinde ki cümleler genel olarak bizi zorlayıcı his durumuna sokabilir. Bu üslup cümleler biraz daha savaşı çağrıştırır. halbuki biz terapi sürecinde danışanın kendisini daha yeterli tanımasına ve yeni bilişsel şemalar kurmasına yardım ederiz. Bunu yaparken terapi sürecinde genelde “Bilişsel Davranışçı Terapi” ekolü tercih edilmektedir. Fakat tek terapi yolu bu sistem değildir. Biroldukça terapi ekolü kullanılabilir. Terapi mühletleri genelde değişkenlik göstermektedir. Kişinin anksiyete durumundan etkilenmesinin şiddetine nazaran 8 ile 10 oturum içinde bir terapi sürecinin olması gerekebilir. Bu birtakım durumlarda daha kısa sürebilir kimi durumlarda ise oturum sayısı daha da uzayabilir. Gerekli görüldüğü durumlarda kişi uzman tarafınca psikiyatri uzmanına da yönlendirilebilir. Zira birtakım durumlarda anksiyete bozukluğunun değişim sürecinde ilaçlı tedavi de uygulanması gerekmektedir. Lakin değerli olan kişinin anksiyete bozukluğuyla ilgili değişimi hedeflemesidir. İç görü kazandıktan daha sonra değişim süreci de terapi sürecinde ki dayanaklarla bir arada gelecektir.
Unutulmamalıdır ki ; hisler ve biliş insanı oluşturan temel yapı taşlarındandır. Bunlarla ilgili oluşan yanılgılı şemalar düzeltilebilir ve hayat kalitesi artırılabilir.
Psikolog & Aile Danışmanı
Beyzanur Ceyhan
Okumaya devam et...