ilk vakit içinderda öğrencilerin Daima Öfke alt ölçeğinden aldıkları puanlara baktığımızda cinsiyetler içinde manalı bir fark bulunamamıştır. Bu durum alan yazındaki ayrıntıları takviyeler niteliktedir. Öfke, insan hayatı için gerekli bir his olmakla bir arada bununla birlikte insanın doğuştan getirdiği ve hayatta kalmayla direkt ilişkili olan bir his durumudur (From,1993). Bu açıdan bakıldığında Daima Öfke durumunun cinsiyetler içinde farklılık göstermemesi doğal karşılanabilir. Hakikaten (Buss ve Perry, 1992), olumsuz his durumları ortasında yer alan düşmanlık hislerinin ekseriyetle his kontrol zayıflığı kararında kendisini öfke, nefret, kıskançlık hisleri olarak gösterdiğini belirtmiştir (Akt. Yazgan-İnanç, Alım ve Atıcı, 2008). Öfke İçe ve Öfke Dışa alt ölçeklerinden aldıkları puanlara baktığımızda cinsiyetler içinde manalı bir farklılık yoktur. Ergenler içe ve dışa yönelik öfkelerini birbirine yakın seviyede söz edebilmektedirler. Yazgan ve arkadaşları (2008) da, cinsiyet farklılıklarının öfke duyulan durumları da farklılaştırmasının ilgi alımlı olduğunu belirtmiştir. Örneğin erkekler daha fazlaca çalışmayan objelere öfkelenirken; kızlar insanlara ve çeşitli toplumsal durumlara daha fazla öfkelenmektedirler. Karataş (2002) yaptığı çalışmada yüksek seviyede saldırgan davranışları olan anne-babalara sahip çocukların saldırganlık seviyelerinin de yüksek olduğunu saptamıştır. Toplumsal Öğrenme Kuramı’na bakılırsa ailede ebeveynlerin disiplin sağlama tekniği olarak fizikî cezayı kullanımı, ergenin şiddeti ve saldırganlığı model alma yoluyla öğrenmesine niye olabilmektedir. Ayrıyeten bu tip ailelerde ebeveynler, çocuklarının kendilerine yönelik olan saldırgan davranışlarını cezalandırmalarına rağmen, konut haricinde sergilemiş olduğu saldırgan davranışları pekiştirmektedirler (Bandura, 1960). Sonuç olarak her iki cinsiyet de öfke hissine karşı geliştirdiği yansıyı kendi ailelerinden öğrenmekte ve ilerleyen yaşlarda bunu kendi aile hayatlarında kullanmaktadırlar. Carrasco ve 59 arkadaşları (2009) bir araştırmalarında, ebeveyn düşmanlığı (baba ile anne ya da her iki eşin birbirine karşı) ile çocuğun saldırganlığı içinde daha evvelki araştırmaları doğrulayan bir bağlantı bulmuşlardır. Yani çocuğun saldırganlık davranışının gelişmesine, anne-babasının düşmanca hisleri taban hazırlar ve çocuğun ileriki ömründe saldırganlığı içselleştirmesine niye olur. bu biçimdece uzun vadede saldırganlığın kanıksanmasına sebep olur. Sonuç olarak çocuğun, cinsiyet ayrımı fark etmeksizin, bugünkü ve gelecekteki saldırgan tavırlarında her iki ebeveynin de sorumlu olduğu ortaya çıkarılabilir. Zira çocuk, sosyalizasyon sürecini anne babasını model alarak ve onlarla özdeşim kurarak gerçekleştirmektedir. Öteki taraftan literatürde şiddet davranışı gösterme açısından cinsiyetin belirleyici olduğunu gösteren çalışmalar da mevcuttur. Coles, Grene ve Braithwaite (2002), yaşları 13-18 içinde yer alan 99 ergeni incelemiş ve çalışmanın sonunda erkek ergende görülen şiddet davranışında aile denetiminin ayırtedici olmadığını saptamıştır. bununla birlikte Aspy, Oman, Vesley, Mcleroy, Rodine ve Marshall (2004), 1098 ortaokul ve lise öğrencisi ve ebeveynleriyle görüşerek yaptığı çalışmalarında erkek ergenlerin kız ergenlere ve etnik kümelere nazaran silah taşıma ve şiddet davranışı gösterme açısından daha büyük risk oluşturduğunu ortaya koymuştur. Öfke Denetim alt ölçeği tahlillerine bakıldığında cinsiyetler içinde manalı bir farklılık görülmemektedir. Ergenler cinsiyet fark etmeksizin öfkelerini misal biçimde söz etmektedirler. Hem kız tıpkı vakitte erkek öğrenciler öfkelendiklerinde davranışlarını denetim etme, öfkelerini kendilerine ve karşılarındaki bireye ziyan vermedilk evvel tedbirini alabilmektedirler. Ergenlerin öfkelerini denetim etmeleri içinde cinsiyetlerine göre manalı bir farklılık olmamasına karşın öfkeye kapılma eğiliminde kişisel farklılıklar değerli rol oynamaktadır. Çok sakin olan kimi ergenlerin öfkelendikleri durumlar epeyce azken, günlük olaylara öfke ile karşılık veren birtakım ergenler ise doğal olarak daha sık sözel ve bedensel saldırganlık sergilerler. Yetiştikleri aile ortamını betimlemeleri istenen öfkeli ergenler; sağlıklı bir aile birliği olmayan, esnekliği az, çelişkili ve örgütlenmiş bir aile ortamında büyüdüklerini söylemişlerdir (Yazgan-İnanç ve ark. 2008). Öfkeyi sağlıklı bir biçimde denetim edebilmek hem ergen birebir vakitte ailesi için hayati bir değere sahiptir. Zira ergenin olumlu bağlar geliştirmesi ve sürdürebilmesi, sağlıklı bir meslek geliştirebilmesi, etrafıyla düzgün bir irtibat kurabilmesi, öfkesini denetim etmesine ve olağan yollardan tabir edebilmesine bağlıdır. Çocukların davranışları ailede öğrendikleri ve ilerleyen yaşlarda öğrendiklerini kendi 60 hayatlarında uyguladıklarını ileri süren Toplumsal Öğrenme Modeli’ne bakılırsa öfkesini sağlıklı yollardan söz edebilen ve denetim edebilen çocukların sağlıklı toplumsal marifetler ve sorun çözme mahareti geliştirmesinin muhtemel olduğu anlaşılmaktadır.
Öğrencilerin Aile İçi Şiddet Yaşama/Yaşamama Durumlarına bakılırsa Daima Öfke ve Öfke Tabir Biçimleri Araştırmada aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin Daima Öfke alt ölçeğinden aldıkları puanlar, aile ortasında şiddet yaşamayan öğrencilere nazaran yüksek bulunmuştur. Bu bulgu alan yazındaki bulguları dayanaklar niteliğe sahiptir. Wenar (1971), gençlerin saldırgan davranışları aileden ya da diğerlerinden model alarak öğrendiğini belirtmiştir. Aile ortasında şiddet ögesi taşıyan davranış kalıpları sergileniyorsa o ailede yetişen çocukların da şiddeti öğrendikleri ve öfkelerini söz etmede kimi yanlışlar yaptıkları düşünülebilir. Sıcak bir bağlantı çocukların sorumlu ve kendini denetleyebilir bir kişilik geliştirmelerine yardım eder; düşmanca bağlantı ise saldırganlığı destekleme eğilimindedir (Akt. Gander ve Gardiner, 1993). Bu modele göre insanların saldırgan olmayı öğrendikleri bir sistem model alma yoluyla öğrenmedir. Araştırmacılar, insanların bilhassa hoşlandıkları ya da imrendikleri insanların davranışlarını taklit etme eğiliminde olduklarını belirtirler (Baron ve Byrne, 2000). Özetle denebilir ki ailede öğrenilen şiddet gelecek yaşama adeta kopyalanmakta; çocuğun gelecek yaşantısını kıymetli ölçüde şekillendirmektedir. bu biçimdesi bir aile ortamında büyüyen çocuk da ileride anne-baba olduğunda kendi anne-babasının yanılgılarını çocukları üzerinde sürdürebilir, kendi çocuklarının da sıhhatsiz öfke tabirlerini benimsemelerine sebep olabilir. Ayrıyeten araştırmadan elde edilen sonuçlara göre aile içi şiddet goren öğrencilerin %31.5’i kızgınlık, %28,9’u hüzün, % 26,9’unun da öfke duygusu yaşadıkları tespit edilmiştir. Aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin Öfke İçe alt ölçeğinden aldıkları puanlar, şiddet yaşamayanlara bakılırsa yüksek bulunmuştur. Westermayer’e (2001) nazaran öfke hissinin fonksiyonunu yerine getirmesine mahzur olan şey onun içe atılması ya da bireyin kendisine yönelmesidir. Öfkeleri içe yönelik olan bireyler öfkeli olduklarını kabul etmekte zorlanırlar. Bu şahısların öfke yansıları çoklukla edilgen reaksiyonlardan oluşmaktadır. Bunlar ekseriyetle somurtma, hız asma, küsme biçiminde ortaya çıkar. Bu bireyler karşılarındaki kişinin onların kendi fikirlerini okumalarını ümit ederler. Sonuçta ise öfkeleri acı çekme ya da gücenme biçimine dönüşebilir. Öfkeleri içe 61 yönelik bireyler, kendilerinde öfke yaratan bir durumla karşılaştıklarında, çabucak bir saldırgan reaksiyon ortaya koymazlar, ancak bireyler bu durumun ehemmiyetini ve verecekleri yansıyı uzun müddet düşünürler (Westermayer, 2001). İçe yönelik öfke birden fazla vakit bireylerde, depresyonda olduğu üzere, kendine ziyan verici davranışların ortaya çıkmasına niye olmaktadır. Ergen intiharlarında öfke hissinin kıymetli rol oynadığı bilinmektedir. Bir diğer deyişle aile ortasında şiddet yaşayan ergenler öfkelerini kendilerine yöneltmekte ve pasif saldırganlık reaksiyonu göstermektedirler. Aile ortasında sorun yaşayan ergenler yaşadıkları öfke hissini süperegonun baskılarıyla bastırmakta ve bu biçimdece benliği çatışmadan kurtararak yaşanan tansiyonu azaltmaya çalışmaktadır. Lakin kelam konusu öfke büsbütün ortadan kalkmamakta ve içerde de fonksiyonunu sürdürmekte olup bir süre daha sonra taraf değiştirerek bu kez sahibine ziyan vermeye başlamaktadır. Aile ortasında şiddet yaşayan ergenlerin Öfke Dışa alt ölçeğinden aldıkları puanlar, aile ortasında şiddet yaşamayan ergenlere bakılırsa daha yüksek bulunmuştur. Sosyal-Bilişsel Modele bakılırsa beşerler saldırgan olmayı engellenme halindeyken öğrenirler. Çocuklar saldırgan davranışlar niçiniyle ebeveynleri tarafınca ödüllendirilebilirler. Örneğin; çocuğun kendinden daha büyük bir çocuğa vurması ve babasının onu ödüllendirmesi ile çocuğun şiddet davranışı onaylanmış ve pekiştirilmiş olur. Bunun yanında anne-baba yahut öğretmenleri tarafınca saldırgan davranışı onay görmese bile, bu çeşit davranışlarla dikkat çekebiliyor olması niçiniyle çocuğun saldırganlık hisleri kendisini şiddet davranışlarıyla muhakkak eder; yani çocuk ya kendisi için değerli, pahalı ve otorite figürü tarafınca ödüllendirilmek yoluyla ya da bu bireylerin dikkatini çekebilmek için saldırgan davranışlarda bulunur (Bandura, 1963). bir daha Bandura (1989), çocukların şiddet içerikli davranışlarının yetişkin birisinin saldırganca davranışına maruz kalmasıyla artabileceğini; anaokulu öğrencilerinin yetişkinlerden izledikleri şiddet (mesela yumruklama, tekme atma gibi) davranışları ile daha saldırgan davrandıklarını ortaya koymuştur. Çeşitli televizyon programlarının da çocukların zihinsel gelişimlerini olumsuz etkilediğini belirtmiştir. (Akt. Hetherington, Parke, 1993). Aile ortasında öfkesini rahatça söz edemediğinden dolayı ortasında birikmiş olan öfkesi kendi gücünün yeteceğini düşündüğü ya da yettiği bir hayvana (kedi, köpek gibi), bir objeye (kapıyı tekmeleme, camı kırma, eşyalara ziyan verme), bir beşere (küçük kardeşine, okuldaki 62 arkadaşlarına ya da alt sınıflardaki öğrencilere) taraf değiştirebilir. Hatta bu biçimdesi ergenler fizikî güçlerinin yetmeyeceğini bildiği biçimde öfkelerini öğretmenlerine (ders anlatmasına mani olarak, rahatsız edecek saldırganca kelamlar söyleyerek, tehdit ederek) ya da okul idarecilerine (okul eşyalarına ziyan vererek, okul kurallarına uymayarak, vs) yönlendirebilirler. Aile ortasında ergen kendi öfkesinden kaynaklanan tansiyonu direkt boşaltamadığı için, öfkesinin boşaltılarak benliğinin rahatlamasını dolaylı yollarla sağlama yoluna gidebilir. Sonuçta aile ortasındaki otorite pozisyonundaki anne-babanın sebep olduğu tansiyon çocukta otorite figürüne karşı çok bir öfke yansısı geliştirmesine niye olabilir. Bu durumda ergen, ailesinde yaşadığı öfkeden kaynaklanan çıkarsamalarını hayatındaki öbür alanlara genelleyebilir. Sınıftaki ve okuldaki otorite figürlerine karşı (sınıf lideri, kulüp liderleri, öğretmen, müdür yardımcıları, müdür gibi) öfkesini direkt ya da dolaylı yollarla boşaltma yolunu seçebilir. Aile ortasında ebeveynleriyle ya da kardeşleriyle sıkıntılar yaşayan, onlardan engellenme, baskı, şiddet, berbat muamele goren ergenlerin öfke denetimini ele alması güç olmakta; bir nevi öfke duygusu ergeni denetim altına almakta ve ergen bu öfkesini çok bir halde dışa vurabilmektedir. Ailesi tarafınca gerekli dayanağı görmeyen, her yaptığı eleştirilen, alay konusu yapılan, giriştiği işlerde cesaretlendirilmeyen, tersine yüreği kırılan ve özgüveni sarsılan çocuklar gelecekte de öfke tabirlerinde çoka kaçabilirler. Öfkeden dolayı oluşan tansiyonlarını, öfkenin temel kaynağı olan karşılarındaki beşere ziyan verme, sağa sola tekme-yumruk atma, etraftakileri kırıp dökme formunda azaltmaya çalışabilirler. Aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin Öfke Denetim alt ölçeğinden aldıkları puanlar ile aile ortasında şiddet yaşamayan öğrencilerin aldıkları puanlar içinde manalı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Öğrenciler aile içi şiddet durumu fark etmeksizin öfkelerini benzeri oranlarda denetim altına almaktadırlar. 5.3. Öğrencilerin Sınıf Seviyelerine göre Daima Öfke ve Öfke Tabir Biçimleri Öğrencilerin sınıf seviyelerine göre Daima Öfke alt ölçeğinden aldıkları puanlar içinde manalı bir farklılık bulunmuştur. Bu fark onbirinci sınıfların lehinedir; bir öbür tabirle onbirinci sınıf öğrencileri dokuz ve onuncu sınıf öğrencilerine bakılırsa daha düşük seviyede öfke yaşamaktadırlar. Bu durum alan yazındaki bilgilerle paralellik göstermektedir. Hakikaten Yazgan ve arkadaşları (2008), yaşın ilerledikçe benlik teriminin da ayrımlaşmaya başladığını söz etmektedirler. Ergenliğin birinci senelerında benlik kavramını oluşturan kavramlar içinde çelişkiler ve zıtlıklar üst seviyededir. Orta ergenlik senelerında ise en yüksek seviyeye ulaşan çelişki ve ayrılıklar, çabucak sonrasındaları azalmaya başlar. Orta ergenlik senelerında gençler benlik kavramlarındaki ayrılıkları karşılaştırabilir, çabucak sonrasındaki senelerda ise bu ayrılıkları çözümleyip daha dengeli hale getirme yeteneklerini geliştirerek sahip olmak istedikleri benlik kavramını daha kesin bir formda ayrımsarlar. Buradan şunu rahatlıkla çıkarabiliriz ki ergenliğin birinci senelerında ergenler benlik kavramını hayli güzel ayrımlaştıramış, kendisi ve başkalarıyla ilgili benlik algılarını fazlaca düzgün oturtamamışlardır. Bu sebeple de ergenler gergin olmakta, yaşadıkları ani gelişmenin de tesiriyle dürtüsel ve tepkisel davranabilmektedirler. bu biçimdelikle öfkelerini bağırma, sağa sola ziyan verme, etraftaki objeleri kırıp dökme üzere aksiyonlarla söz edebilmektedirler. Ergenliğin birinci senelerında yaşanan ağır ve karmaşık duygudurum, ilerleyen senelerda yerini daima, dengeli ve kararlı bir yapıya bırakır. ötürüsıyla ergenliğin orta periyotları olarak kabul edilen 14-15 yaşlarında ergenlerin dürtüsel reaksiyonlarla davranmaları ve öfkelerini dışa yönelik olarak ağır bir biçimde tabir etmeleri doğal karşılanabilir. Araştırma neticelerinda ergenlerin Öfke Dışa alt ölçeğinden aldıkları puanlar içinde aile içi şiddet görme durumlarına nazaran manalı bir fark bulunmuştur. Aile ortasında şiddet yaşayan öğrenciler aile ortasında şiddet yaşamayan öğrencilere nazaran öfkelerini daha fazlaca dışa vurmaktadırlar. Ergenliğin son devirleri olan 16-17 yaşlarında ise gençlerde artık benlik algısı yavaş yavaş oturmuş ve kişilik stabil hale gelmiştir. ötürüsıyla ergenliğin son devrinde ergenlerin daima öfke durumlarında besbelli bir azalmanın olması doğal bir gelişim seyrini tabir etmektedir. Öğrencilerin sınıf seviyelerine bakılırsa Öfke İçe, Öfke Dışa ve Öfke Denetim alt ölçeklerinden aldıkları puanlar içinde manalı bir farklılık görülmemiştir. Ergenler vakit zaman öfkelerini bastırabilmekte ve söz prosedürü olarak içte tutma formülünü kullanabilmektedirler. Tıpkı biçimde ergenler öfkelerini yaş periyodu ayrımı yapılmaksızın emsal biçimde denetim etmektedirler. 64 KISIM VI SONUÇ ve TEKLİFLER Bu kısımda, araştırma sonuçlarının genel bir değerlendirmesi yapılmış ve bu değerlendirmeler kararında okullarda çalışan ruhsal danışmanlara, ergenlerle ilgili çalışmalar yürüten toplumsal hizmet gorevlilerine, aileler üzerinde çalışan akademisyenlere ve bundan daha sonraki araştırma ve araştırmacılara ışık tutacak teklifler sunulmuştur. 6.1. Sonuçlar Bu araştırma kararında elde edilen bulgular, evvelki araştırma bulgularını doğrular niteliktedir. Elde edilen bulgularda lise öğrencilerinin aile ortasında şiddet yaşama ya da yaşamama durumlarındaki daima öfke ve öfke söz biçimleri cinsiyete ve sınıf düzebir daha nazaran incelenmiş ve kimi manalı farklılıklar olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin SÖÖİT Ölçeği alt ölçeklerinden aldıkları puanlar cinsiyetlere göre farklılık göstermemektedir. Aile ortasında şiddet yaşayan ergenlerin aile ortasında şiddet yaşamayan ergenlere göre Öfke Denetim alt ölçeği hariç öbür alt ölçeklerden (Sürekli Öfke, Öfke İçe, Öfke Dışa) yüksek puanlar aldıkları görülmüştür. beraberinde ergenlerin sınıf seviyelerine nazaran Daima Öfke alt ölçeğinden aldıkları puanlar içinde da manalı bir farklılık görülmüştür. Yani onbirinci sınıftaki öğrencilerin dokuz ve onuncu sınıftaki öğrencilere nazaran daha düşük seviyede daima öfke yaşadıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin Öfke İçe, Öfke Dışa ve Öfke Denetim ölçeklerinden aldıkları puanlarda ise sınıf düzebir daha göre manalı bir farklılık görülmemektedir. 6.2. Teklifler Araştırmanın sonuçları doğrultusunda aile içi şiddet alanında yapılacak çalışmalara yönelik teklifler aşağıda iki kümede sunulmuştur: 6.2.1. Uygulamalara Ait Teklifler 1. Ruhsal danışmanlığın gözetici ruh sıhhati fonksiyonu gereği risk kümesinde yer alan öğrencilere (özellikle 9. ve 10. sınıf öğrencilerine) yönelik gerekli eğitim ve rehberlik planlarının hazırlanması (iletişim, ben lisanının kullanması, 65 hislerin farkındalığı, öfke denetimi, kendini tanıma, vb. etkinlikler) ve bir daha sonraki periyoda geçilmeden sorunun çözülmesinde tesirli olabilir. 2. Öfke tabirinde problemler yaşayan öğrencilerin toplumsal ve toplumsal maharetlerinin arttırılması için kulüp faaliyetlerinde aktif olarak sorumluluk almasının sağlanması; okul içi ve haricindeki düzenlenecek etkinliklere iştirakinin sağlanması yararlı olabilir. 3. Araştırmanın sonuçları doğrultusunda aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin sınıf rehber öğretmenlerine yönelik mevzu ile ilgili bilgi vermeyi amaçlayan programların yapılması öğrencilerin yaşadıkları durumu daha az ziyanla atlatmalarına katkı sağlayacaktır. 4. Öğrencilerin karşılaştıkları öfke söz meseleleriyle ilgili öfkeyle başa çıkma maharetleri üzere paket programlar geliştirilerek küme çalışmaları yapılabilir. 5. Okul ruhsal danışmanları ve bu alanda çalışan öbür uygulamacılar (sosyal hizmet uzmanları, psikologlar vb.) öfke denetiminde kuvvetlikler yaşayan ergenler ile kişisel ruhsal müracaat yapabilir. 6. Ruhsal Müşavere ve Rehberlik Servisi’nin okullardaki esas bakılırsavlerinden biri bilgi toplamak olduğu için aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin belirlenmesi, bu öğrencilere küme rehberliği yapmak ve aileleriyle de ortak bir çalışma yapmak pek yararlı olacaktır. Burada Anne-Baba Takviye Programı’ndan yararlanılabilir. 6.2.2. Araştırmalara Yönelik Teklifler 1. Araştırma örneklemini Adana İli Merkezi’nde bulunan Yüreğir İlçesi’ndeki iki akademik lise oluşturmuştur. Tıpkı araştırmanın değişik örneklemler üzerinde (farklı vilayetler, ilçeler, okul çeşitleri gibi) yapılması, yapılacak yardım hizmetlerinin kalitesini arttırmak için daha faydalı bilgilere ulaşılmasını sağlayacaktır. 2. Araştırma dar bir yaş sonundaki ergenleri kapsadığından daha geniş bir yaş yelpazesinde yapılacak çalışma (okul öncesi, ilköğretim, üniversite, yetişkinler) farklı gelişim devirlerindeki durumların belirlenmesi açısından yararlı olacaktır. 3. Araştırmada akademik muvaffakiyet denetim altına alınmıştır lakin daha sonraki araştırmalarda akademik muvaffakiyet başlı başına bir değişken olabilir. 66 4. Araştırmanın yapıldığı devirde liseler çabucak hemen dört yıllık sisteme yeni geçmişti ve onikinci sınıfta öğrenci yoktu. Gelecekte yapılacak araştırmada örneklem kümesine onikinci sınıf öğrencilerinin de dahil edilmesi araştırma sonuçlarını zenginleştirecektir. 5. Kırsal bölümdeki ergenlerle kentlerde yaşayan ergenler karşılaştırılabileceği üzere; sosyoekonomik durumun (alt, orta ve üst), ergenlerin öfke tabir üslupları içindeki bağlantılara bakılırsa de karşılaştırmalar yapılabilir. 6. Kişilik özelliklerinin öfke ile başaçıkma stratejileri üstündeki tesiri incelenebilir. 7. Araştırmada aile içi şiddet yaşayan ve yaşamayan öğrencilerin öfke tabir biçimleri incelenmiştir. Yapılacak yeni çalışmalarda öfke ile bağlı olabilecek ailenin çocuk yetiştirme tarzları, anne-baba tavırları, ailenin yapısal özelliği üzere farklı değişkenler kullanılarak yapılabilir. 8. Öfke sözünde meseleler yaşayan ergenlerin akran kümeleriyle, ailesiyle ve etrafıyla münasebetleri de ele alınabileceği üzere yalnızlık duygusu, öğrenilmiş çaresizliği, bütünlük duygusu, akran dayanak seviyesi de incelenebilir.
Okumaya devam et...
Öğrencilerin Aile İçi Şiddet Yaşama/Yaşamama Durumlarına bakılırsa Daima Öfke ve Öfke Tabir Biçimleri Araştırmada aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin Daima Öfke alt ölçeğinden aldıkları puanlar, aile ortasında şiddet yaşamayan öğrencilere nazaran yüksek bulunmuştur. Bu bulgu alan yazındaki bulguları dayanaklar niteliğe sahiptir. Wenar (1971), gençlerin saldırgan davranışları aileden ya da diğerlerinden model alarak öğrendiğini belirtmiştir. Aile ortasında şiddet ögesi taşıyan davranış kalıpları sergileniyorsa o ailede yetişen çocukların da şiddeti öğrendikleri ve öfkelerini söz etmede kimi yanlışlar yaptıkları düşünülebilir. Sıcak bir bağlantı çocukların sorumlu ve kendini denetleyebilir bir kişilik geliştirmelerine yardım eder; düşmanca bağlantı ise saldırganlığı destekleme eğilimindedir (Akt. Gander ve Gardiner, 1993). Bu modele göre insanların saldırgan olmayı öğrendikleri bir sistem model alma yoluyla öğrenmedir. Araştırmacılar, insanların bilhassa hoşlandıkları ya da imrendikleri insanların davranışlarını taklit etme eğiliminde olduklarını belirtirler (Baron ve Byrne, 2000). Özetle denebilir ki ailede öğrenilen şiddet gelecek yaşama adeta kopyalanmakta; çocuğun gelecek yaşantısını kıymetli ölçüde şekillendirmektedir. bu biçimdesi bir aile ortamında büyüyen çocuk da ileride anne-baba olduğunda kendi anne-babasının yanılgılarını çocukları üzerinde sürdürebilir, kendi çocuklarının da sıhhatsiz öfke tabirlerini benimsemelerine sebep olabilir. Ayrıyeten araştırmadan elde edilen sonuçlara göre aile içi şiddet goren öğrencilerin %31.5’i kızgınlık, %28,9’u hüzün, % 26,9’unun da öfke duygusu yaşadıkları tespit edilmiştir. Aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin Öfke İçe alt ölçeğinden aldıkları puanlar, şiddet yaşamayanlara bakılırsa yüksek bulunmuştur. Westermayer’e (2001) nazaran öfke hissinin fonksiyonunu yerine getirmesine mahzur olan şey onun içe atılması ya da bireyin kendisine yönelmesidir. Öfkeleri içe yönelik olan bireyler öfkeli olduklarını kabul etmekte zorlanırlar. Bu şahısların öfke yansıları çoklukla edilgen reaksiyonlardan oluşmaktadır. Bunlar ekseriyetle somurtma, hız asma, küsme biçiminde ortaya çıkar. Bu bireyler karşılarındaki kişinin onların kendi fikirlerini okumalarını ümit ederler. Sonuçta ise öfkeleri acı çekme ya da gücenme biçimine dönüşebilir. Öfkeleri içe 61 yönelik bireyler, kendilerinde öfke yaratan bir durumla karşılaştıklarında, çabucak bir saldırgan reaksiyon ortaya koymazlar, ancak bireyler bu durumun ehemmiyetini ve verecekleri yansıyı uzun müddet düşünürler (Westermayer, 2001). İçe yönelik öfke birden fazla vakit bireylerde, depresyonda olduğu üzere, kendine ziyan verici davranışların ortaya çıkmasına niye olmaktadır. Ergen intiharlarında öfke hissinin kıymetli rol oynadığı bilinmektedir. Bir diğer deyişle aile ortasında şiddet yaşayan ergenler öfkelerini kendilerine yöneltmekte ve pasif saldırganlık reaksiyonu göstermektedirler. Aile ortasında sorun yaşayan ergenler yaşadıkları öfke hissini süperegonun baskılarıyla bastırmakta ve bu biçimdece benliği çatışmadan kurtararak yaşanan tansiyonu azaltmaya çalışmaktadır. Lakin kelam konusu öfke büsbütün ortadan kalkmamakta ve içerde de fonksiyonunu sürdürmekte olup bir süre daha sonra taraf değiştirerek bu kez sahibine ziyan vermeye başlamaktadır. Aile ortasında şiddet yaşayan ergenlerin Öfke Dışa alt ölçeğinden aldıkları puanlar, aile ortasında şiddet yaşamayan ergenlere bakılırsa daha yüksek bulunmuştur. Sosyal-Bilişsel Modele bakılırsa beşerler saldırgan olmayı engellenme halindeyken öğrenirler. Çocuklar saldırgan davranışlar niçiniyle ebeveynleri tarafınca ödüllendirilebilirler. Örneğin; çocuğun kendinden daha büyük bir çocuğa vurması ve babasının onu ödüllendirmesi ile çocuğun şiddet davranışı onaylanmış ve pekiştirilmiş olur. Bunun yanında anne-baba yahut öğretmenleri tarafınca saldırgan davranışı onay görmese bile, bu çeşit davranışlarla dikkat çekebiliyor olması niçiniyle çocuğun saldırganlık hisleri kendisini şiddet davranışlarıyla muhakkak eder; yani çocuk ya kendisi için değerli, pahalı ve otorite figürü tarafınca ödüllendirilmek yoluyla ya da bu bireylerin dikkatini çekebilmek için saldırgan davranışlarda bulunur (Bandura, 1963). bir daha Bandura (1989), çocukların şiddet içerikli davranışlarının yetişkin birisinin saldırganca davranışına maruz kalmasıyla artabileceğini; anaokulu öğrencilerinin yetişkinlerden izledikleri şiddet (mesela yumruklama, tekme atma gibi) davranışları ile daha saldırgan davrandıklarını ortaya koymuştur. Çeşitli televizyon programlarının da çocukların zihinsel gelişimlerini olumsuz etkilediğini belirtmiştir. (Akt. Hetherington, Parke, 1993). Aile ortasında öfkesini rahatça söz edemediğinden dolayı ortasında birikmiş olan öfkesi kendi gücünün yeteceğini düşündüğü ya da yettiği bir hayvana (kedi, köpek gibi), bir objeye (kapıyı tekmeleme, camı kırma, eşyalara ziyan verme), bir beşere (küçük kardeşine, okuldaki 62 arkadaşlarına ya da alt sınıflardaki öğrencilere) taraf değiştirebilir. Hatta bu biçimdesi ergenler fizikî güçlerinin yetmeyeceğini bildiği biçimde öfkelerini öğretmenlerine (ders anlatmasına mani olarak, rahatsız edecek saldırganca kelamlar söyleyerek, tehdit ederek) ya da okul idarecilerine (okul eşyalarına ziyan vererek, okul kurallarına uymayarak, vs) yönlendirebilirler. Aile ortasında ergen kendi öfkesinden kaynaklanan tansiyonu direkt boşaltamadığı için, öfkesinin boşaltılarak benliğinin rahatlamasını dolaylı yollarla sağlama yoluna gidebilir. Sonuçta aile ortasındaki otorite pozisyonundaki anne-babanın sebep olduğu tansiyon çocukta otorite figürüne karşı çok bir öfke yansısı geliştirmesine niye olabilir. Bu durumda ergen, ailesinde yaşadığı öfkeden kaynaklanan çıkarsamalarını hayatındaki öbür alanlara genelleyebilir. Sınıftaki ve okuldaki otorite figürlerine karşı (sınıf lideri, kulüp liderleri, öğretmen, müdür yardımcıları, müdür gibi) öfkesini direkt ya da dolaylı yollarla boşaltma yolunu seçebilir. Aile ortasında ebeveynleriyle ya da kardeşleriyle sıkıntılar yaşayan, onlardan engellenme, baskı, şiddet, berbat muamele goren ergenlerin öfke denetimini ele alması güç olmakta; bir nevi öfke duygusu ergeni denetim altına almakta ve ergen bu öfkesini çok bir halde dışa vurabilmektedir. Ailesi tarafınca gerekli dayanağı görmeyen, her yaptığı eleştirilen, alay konusu yapılan, giriştiği işlerde cesaretlendirilmeyen, tersine yüreği kırılan ve özgüveni sarsılan çocuklar gelecekte de öfke tabirlerinde çoka kaçabilirler. Öfkeden dolayı oluşan tansiyonlarını, öfkenin temel kaynağı olan karşılarındaki beşere ziyan verme, sağa sola tekme-yumruk atma, etraftakileri kırıp dökme formunda azaltmaya çalışabilirler. Aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin Öfke Denetim alt ölçeğinden aldıkları puanlar ile aile ortasında şiddet yaşamayan öğrencilerin aldıkları puanlar içinde manalı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Öğrenciler aile içi şiddet durumu fark etmeksizin öfkelerini benzeri oranlarda denetim altına almaktadırlar. 5.3. Öğrencilerin Sınıf Seviyelerine göre Daima Öfke ve Öfke Tabir Biçimleri Öğrencilerin sınıf seviyelerine göre Daima Öfke alt ölçeğinden aldıkları puanlar içinde manalı bir farklılık bulunmuştur. Bu fark onbirinci sınıfların lehinedir; bir öbür tabirle onbirinci sınıf öğrencileri dokuz ve onuncu sınıf öğrencilerine bakılırsa daha düşük seviyede öfke yaşamaktadırlar. Bu durum alan yazındaki bilgilerle paralellik göstermektedir. Hakikaten Yazgan ve arkadaşları (2008), yaşın ilerledikçe benlik teriminin da ayrımlaşmaya başladığını söz etmektedirler. Ergenliğin birinci senelerında benlik kavramını oluşturan kavramlar içinde çelişkiler ve zıtlıklar üst seviyededir. Orta ergenlik senelerında ise en yüksek seviyeye ulaşan çelişki ve ayrılıklar, çabucak sonrasındaları azalmaya başlar. Orta ergenlik senelerında gençler benlik kavramlarındaki ayrılıkları karşılaştırabilir, çabucak sonrasındaki senelerda ise bu ayrılıkları çözümleyip daha dengeli hale getirme yeteneklerini geliştirerek sahip olmak istedikleri benlik kavramını daha kesin bir formda ayrımsarlar. Buradan şunu rahatlıkla çıkarabiliriz ki ergenliğin birinci senelerında ergenler benlik kavramını hayli güzel ayrımlaştıramış, kendisi ve başkalarıyla ilgili benlik algılarını fazlaca düzgün oturtamamışlardır. Bu sebeple de ergenler gergin olmakta, yaşadıkları ani gelişmenin de tesiriyle dürtüsel ve tepkisel davranabilmektedirler. bu biçimdelikle öfkelerini bağırma, sağa sola ziyan verme, etraftaki objeleri kırıp dökme üzere aksiyonlarla söz edebilmektedirler. Ergenliğin birinci senelerında yaşanan ağır ve karmaşık duygudurum, ilerleyen senelerda yerini daima, dengeli ve kararlı bir yapıya bırakır. ötürüsıyla ergenliğin orta periyotları olarak kabul edilen 14-15 yaşlarında ergenlerin dürtüsel reaksiyonlarla davranmaları ve öfkelerini dışa yönelik olarak ağır bir biçimde tabir etmeleri doğal karşılanabilir. Araştırma neticelerinda ergenlerin Öfke Dışa alt ölçeğinden aldıkları puanlar içinde aile içi şiddet görme durumlarına nazaran manalı bir fark bulunmuştur. Aile ortasında şiddet yaşayan öğrenciler aile ortasında şiddet yaşamayan öğrencilere nazaran öfkelerini daha fazlaca dışa vurmaktadırlar. Ergenliğin son devirleri olan 16-17 yaşlarında ise gençlerde artık benlik algısı yavaş yavaş oturmuş ve kişilik stabil hale gelmiştir. ötürüsıyla ergenliğin son devrinde ergenlerin daima öfke durumlarında besbelli bir azalmanın olması doğal bir gelişim seyrini tabir etmektedir. Öğrencilerin sınıf seviyelerine bakılırsa Öfke İçe, Öfke Dışa ve Öfke Denetim alt ölçeklerinden aldıkları puanlar içinde manalı bir farklılık görülmemiştir. Ergenler vakit zaman öfkelerini bastırabilmekte ve söz prosedürü olarak içte tutma formülünü kullanabilmektedirler. Tıpkı biçimde ergenler öfkelerini yaş periyodu ayrımı yapılmaksızın emsal biçimde denetim etmektedirler. 64 KISIM VI SONUÇ ve TEKLİFLER Bu kısımda, araştırma sonuçlarının genel bir değerlendirmesi yapılmış ve bu değerlendirmeler kararında okullarda çalışan ruhsal danışmanlara, ergenlerle ilgili çalışmalar yürüten toplumsal hizmet gorevlilerine, aileler üzerinde çalışan akademisyenlere ve bundan daha sonraki araştırma ve araştırmacılara ışık tutacak teklifler sunulmuştur. 6.1. Sonuçlar Bu araştırma kararında elde edilen bulgular, evvelki araştırma bulgularını doğrular niteliktedir. Elde edilen bulgularda lise öğrencilerinin aile ortasında şiddet yaşama ya da yaşamama durumlarındaki daima öfke ve öfke söz biçimleri cinsiyete ve sınıf düzebir daha nazaran incelenmiş ve kimi manalı farklılıklar olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin SÖÖİT Ölçeği alt ölçeklerinden aldıkları puanlar cinsiyetlere göre farklılık göstermemektedir. Aile ortasında şiddet yaşayan ergenlerin aile ortasında şiddet yaşamayan ergenlere göre Öfke Denetim alt ölçeği hariç öbür alt ölçeklerden (Sürekli Öfke, Öfke İçe, Öfke Dışa) yüksek puanlar aldıkları görülmüştür. beraberinde ergenlerin sınıf seviyelerine nazaran Daima Öfke alt ölçeğinden aldıkları puanlar içinde da manalı bir farklılık görülmüştür. Yani onbirinci sınıftaki öğrencilerin dokuz ve onuncu sınıftaki öğrencilere nazaran daha düşük seviyede daima öfke yaşadıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin Öfke İçe, Öfke Dışa ve Öfke Denetim ölçeklerinden aldıkları puanlarda ise sınıf düzebir daha göre manalı bir farklılık görülmemektedir. 6.2. Teklifler Araştırmanın sonuçları doğrultusunda aile içi şiddet alanında yapılacak çalışmalara yönelik teklifler aşağıda iki kümede sunulmuştur: 6.2.1. Uygulamalara Ait Teklifler 1. Ruhsal danışmanlığın gözetici ruh sıhhati fonksiyonu gereği risk kümesinde yer alan öğrencilere (özellikle 9. ve 10. sınıf öğrencilerine) yönelik gerekli eğitim ve rehberlik planlarının hazırlanması (iletişim, ben lisanının kullanması, 65 hislerin farkındalığı, öfke denetimi, kendini tanıma, vb. etkinlikler) ve bir daha sonraki periyoda geçilmeden sorunun çözülmesinde tesirli olabilir. 2. Öfke tabirinde problemler yaşayan öğrencilerin toplumsal ve toplumsal maharetlerinin arttırılması için kulüp faaliyetlerinde aktif olarak sorumluluk almasının sağlanması; okul içi ve haricindeki düzenlenecek etkinliklere iştirakinin sağlanması yararlı olabilir. 3. Araştırmanın sonuçları doğrultusunda aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin sınıf rehber öğretmenlerine yönelik mevzu ile ilgili bilgi vermeyi amaçlayan programların yapılması öğrencilerin yaşadıkları durumu daha az ziyanla atlatmalarına katkı sağlayacaktır. 4. Öğrencilerin karşılaştıkları öfke söz meseleleriyle ilgili öfkeyle başa çıkma maharetleri üzere paket programlar geliştirilerek küme çalışmaları yapılabilir. 5. Okul ruhsal danışmanları ve bu alanda çalışan öbür uygulamacılar (sosyal hizmet uzmanları, psikologlar vb.) öfke denetiminde kuvvetlikler yaşayan ergenler ile kişisel ruhsal müracaat yapabilir. 6. Ruhsal Müşavere ve Rehberlik Servisi’nin okullardaki esas bakılırsavlerinden biri bilgi toplamak olduğu için aile ortasında şiddet yaşayan öğrencilerin belirlenmesi, bu öğrencilere küme rehberliği yapmak ve aileleriyle de ortak bir çalışma yapmak pek yararlı olacaktır. Burada Anne-Baba Takviye Programı’ndan yararlanılabilir. 6.2.2. Araştırmalara Yönelik Teklifler 1. Araştırma örneklemini Adana İli Merkezi’nde bulunan Yüreğir İlçesi’ndeki iki akademik lise oluşturmuştur. Tıpkı araştırmanın değişik örneklemler üzerinde (farklı vilayetler, ilçeler, okul çeşitleri gibi) yapılması, yapılacak yardım hizmetlerinin kalitesini arttırmak için daha faydalı bilgilere ulaşılmasını sağlayacaktır. 2. Araştırma dar bir yaş sonundaki ergenleri kapsadığından daha geniş bir yaş yelpazesinde yapılacak çalışma (okul öncesi, ilköğretim, üniversite, yetişkinler) farklı gelişim devirlerindeki durumların belirlenmesi açısından yararlı olacaktır. 3. Araştırmada akademik muvaffakiyet denetim altına alınmıştır lakin daha sonraki araştırmalarda akademik muvaffakiyet başlı başına bir değişken olabilir. 66 4. Araştırmanın yapıldığı devirde liseler çabucak hemen dört yıllık sisteme yeni geçmişti ve onikinci sınıfta öğrenci yoktu. Gelecekte yapılacak araştırmada örneklem kümesine onikinci sınıf öğrencilerinin de dahil edilmesi araştırma sonuçlarını zenginleştirecektir. 5. Kırsal bölümdeki ergenlerle kentlerde yaşayan ergenler karşılaştırılabileceği üzere; sosyoekonomik durumun (alt, orta ve üst), ergenlerin öfke tabir üslupları içindeki bağlantılara bakılırsa de karşılaştırmalar yapılabilir. 6. Kişilik özelliklerinin öfke ile başaçıkma stratejileri üstündeki tesiri incelenebilir. 7. Araştırmada aile içi şiddet yaşayan ve yaşamayan öğrencilerin öfke tabir biçimleri incelenmiştir. Yapılacak yeni çalışmalarda öfke ile bağlı olabilecek ailenin çocuk yetiştirme tarzları, anne-baba tavırları, ailenin yapısal özelliği üzere farklı değişkenler kullanılarak yapılabilir. 8. Öfke sözünde meseleler yaşayan ergenlerin akran kümeleriyle, ailesiyle ve etrafıyla münasebetleri de ele alınabileceği üzere yalnızlık duygusu, öğrenilmiş çaresizliği, bütünlük duygusu, akran dayanak seviyesi de incelenebilir.
Okumaya devam et...